Politologia (el)
- Autor: Zbigniew Sabak
- Odsłon: 8560
Czasami udajemy też, że walczymy o pokój w świecie,
albo o miłość między ludźmi. Wtedy widzimy interesujący obrazek,
jak bojownicy o pokój i miłość nawzajem rozwalają sobie czaszki.
Josef Kirschner
Na każde pytanie związane z przyszłością, szczególnie w okresach przesileń cywilizacyjnych, trudno udzielić rozsądnej odpowiedzi. Jednym z najczęściej poruszanych medialnie, politycznie i naukowo problemów jest zagrożenie bezpieczeństwa Europy w kontekście napływu obcej kulturowej ludności. Sprawa ta staje się szczególnie ważna, ponieważ wszystko odbywa się w złożonej pod względem politycznym, gospodarczym, militarnym, kulturowym sytuacji międzynarodowej.
Głównymi pytaniami, które powinny prowadzić do wyjaśnienia, na pozór złożonego zagadnienia, są: czy Europa jest rzeczywiście zagrożona? Czy przeciwko Europie jest prowadzona zorganizowana wojna? Czy to, co się obecnie dzieje w Europie jest czyś nadzwyczajnym, czy tylko zwykłym, przejściowym oraz sterowanym chaosem i turbulencją, którym winna jest sama Europa? Mimo wielu różnorodnych wątków powyższej problematyki, artykuł jest próbą jej wyjaśnienia w oparciu o podstawy historyczne i aktualne geopolityczne .
Jaka Europa, w jakim świecie?
Co to jest Europa? W ujęciu politycznym i geograficznym, Europa to kontynent (ok. 50 podmiotów: państw, państw de facto niepodległych oraz terytoriów autonomicznych i zależnych), zaczynający się na Atlantyku, a kończący na Uralu. Z uproszczonej narracji politycznej (przekazu medialnego) natomiast wynika, jakoby teren ten (kontynent) był zwartym monolitem politycznym, funkcjonującym pod jedną jurysdykcją i według jednolitych standardów, co nie jest prawdą. Używane w kontekście obecnych zdarzeń pojęcie „Europa” oznacza w rzeczywistości UE i NATO oraz państwa będące w strefie ich wpływów. To jedynie część kontynentu, i tak należy rozumieć pojęcie „Europa” w niniejszym artykule. Jednocześnie, ze względu na zbieżność (tożsamość) celów, racji, interesów, sposobów działań, obszar ten jako element przestrzeni euroatlantyckiej, będzie zamiennie określany przez termin „Zachód”.
Europa (Zachód) należy do cywilizacji łacińskiej, budowanej na fundamentach filozofii antycznej Grecji, prawa rzymskiego, ukształtowanego w okresie starożytnego Cesarstwa Rzymskiego oraz religii chrześcijańskiej. Budowa przebiegała pod wzniosłymi hasłami, jednak sposoby i metody działań nie zawsze były, delikatnie mówiąc, właściwe. To w Europie „bojownicy o pokój i miłość” na przestrzeni dziejów bili się, zabijali, mordowali, prześladowali, dyskryminowali, wyzyskiwali. W Europie miały miejsce dwie największe w dziejach ludzkości wojny światowe, które pochłonęły miliony ofiar i doprowadziły do trudnych do policzenia strat materialnych.
Sięgając dalej do historii można zauważyć, że w ramach ekspansjonizmu (kolonializmu) i hegemonii, w imię „chrześcijańskiej miłości” ( jednego z kluczowych filarów cywilizacyjno-kulturowych Europy), Europejczycy zabili więcej ludzi niż ktokolwiek inny w świecie.
W ramach wielkich podbojów (czterech wieków ekspansji), głównie związanych z europejskim imperializmem, Europejscy kolonialiści opanowali obie Ameryki, Australię, Nową Zelandię. Rdzennych mieszkańców poddali eksterminacji w imię słów: „Śmierci i stratom, jakie z tego [oporu] wynikną, wy będziecie winni, a nie Ich Królewskie Mości [Aragoni i Katalończycy] ani my, ani rycerze, którzy z nami przybyli”.
Ten tekst, Requerimiento, odczytywany przez hiszpańskich konkwistadorów po łacinie lub hiszpańsku rdzennym mieszkańcom Ameryki, zapowiadał, że ci, którzy nie przyjmą chrześcijaństwa i nie podporządkują się władzy Hiszpanów, zostaną zabici lub pójdą w niewolę.
Podobna polityka była stosowana wobec innych terytoriów kolonialnych i ich ludów, które Europejczycy przejmowali w imię swojej racji stanu. Nawiasem mówiąc, inne cywilizacje na przestrzeni dziejów także stosowały przemoc, nadużywały siły za każdym razem, gdy uznawały to za stosowne. Jak widać, moralność celów rozmija się z moralnością środków.
Wpływy Europejczyków w świecie w szczytowym, międzywojennym, okresie kolonizacji przedstawiono na rys. 1:
Rys. 1. Wpływy państw europejskich w różnych obszarach świata
Źródło: https://decolonialatlas.wordpress.com/tag/colonization/ [dostęp: 07.04.2016]
Jak sytuacja wygląda aktualnie? Przyglądając się globalnym uwarunkowaniom geopolitycznym, bez trudu można zauważyć, że w kwestii odwiecznej walki o lepszy świat nie widać najmniejszych symptomów świadczących o tym, żeby miało się coś zmieniać na lepsze. Świat pozostaje pełen nienawiści, niepokoju, okrucieństwa, ucisku, zakłamania. Wszyscy „w celach obronnych” gromadzą potężne ilości broni, niektórzy broni masowego rażenia wystarczającej do wielokrotnego zniszczenia życia na Ziemi. Szczególnie w tej rywalizacji wyróżnia się Zachód, w tym Europa (NATO, UE), co sprawia, że ich pozycja i możliwości oddziaływania siłowego w skali globalnej są wyjątkowo duże.
Celami Zachodu, który trwa w przekonaniu o swojej ponadczasowej misji cywilizacyjnej, jest utrzymanie pozycji hegemona w świecie, dominowanie polityczne, gospodarcze, finansowe, militarne, dalsze narzucanie światu swoich standardów i wartości i uniemożliwianie innym osiągnięcie stanu, który zagroziłby ich hegemonii.
Zachowania takie doprowadziło do specyficznego wyizolowania świata zachodniego, stworzenia obszaru (bieguna), który z jednej strony, ze względów na poziom zabezpieczenia potrzeb materialnych człowieka, stał się przedmiotem fascynacji i obiektem docelowej migracji, a z drugiej strony - ze względu na traktowanie innych i działania (interwencje) podejmowane na zewnątrz - podmiotem negatywnie ocenianym i oskarżanym o narzucanie własnych racji i standardów - łamanie prawa międzynarodowego.
Poniżej odosobniony obszar Zachodu oraz jego pozycja wg wybranych wskaźników
Rys. 2. Zamknięty świat Zachodu, miejsca konfrontacji z resztą świata
Źródło: http://td-architects.eu/projects/show/walled-world#img,acc [dostęp: 07.04.2016]
Pozostała część świata, drugi biegun, to z jednej strony podmioty (grupa państw), które w spektakularny sposób zaczęły się rozwijać pod względem gospodarczym (m.in. BRICS) i pod wpływem zagrożenia dla swoich interesów organizować w opozycji do Zachodu twierdząc, że demokracja, wolność i prawa człowieka definiowane przez Zachód nie przystają do ich warunków.
Z drugiej strony, istnieje duża liczba państw o znaczącym potencjale demograficznym, których poziom rozwoju jest tak niski, że są określane jako biegun biedy i chaosu (bardzo często przyczyną tego jest historyczna polityka kolonialna państw europejskich oraz globalizacja). Wewnętrzna sytuacja w tych regionach generuje „sieci oburzenia” i niespotykane w historii ruchy migracyjne w kierunku Zachodu, w tym Europy.
W tych warunkach mapa geopolityczna podlega radykalnym przeobrażeniom, tworzy się nowy sieciowy porządek, który ze względu na silnie uzależnione od siebie podmioty będzie wypadkową ich interesów i możliwości. W każdej jednak sytuacji zjawisko to dotknie Europy, jej historycznej pozycji geopolitycznej, racji stanu i aktualnie definiowanych ambicji oraz interesów. Europa, zgodnie z obowiązującymi w jej kręgu cywilizacyjnym kryteriami myślenia, uważa to za zagrożenie i musi podejmować działania, które zapewniłyby jej jak najlepszą pozycję.
Czy Europa jest zagrożona?
Istota posunięć Zachodu (Europy) wpisuje się odwieczną prawidłowość, która głosi, że w każdej epoce historii ludzkości nowoczesność, czy też ekwiwalent tego pojęcia, oznaczała metody, normy i standardy cywilizacji dominującej i ekspansywnej. Każda dominująca cywilizacja w okresie rozkwitu narzucała swoją własną nowoczesność.
Wobec przesilenia jednobiegunowości, wyczerpania się potencjału Europy jako podmiotu narzucającego standardy ładu światowego, wyłaniania się nowych biegunów geopolitycznych, charakter podejmowanych działań polega na siłowej, bezwzględnej obronie status quo. W rzeczywistości -przeciąganiu (podporządkowaniu) nowych podmiotów (państw) na swoją stronę, fizycznym poszerzaniu obszaru wpływów geopolitycznych. Jeżeli jest to niemożliwe – destabilizowaniu obszarów stawiających opór poprzez wywoływanie tam konfliktów wewnętrznych, które czynią te tereny wykluczonymi.
Hipokryzja Zachodu polega na trzymaniu się hasła: „Kto nie jest z nami, jest przeciwko nam”. Mimo strategicznych założeń doktrynalnych, zakładających siłowe utrzymanie hegemonii (P. Wolfowitz i L. Libby zalecają prowadzenie przez USA agresywnej, jednostronnej polityki zagranicznej, z wojnami prewencyjnymi włącznie, w celu zachowania pozycji USA jako jedynego globalnego supermocarstwa. Za kraje wrogie uznali te państwa, które nie podporządkują się globalnej hegemoni USA), oraz możliwości militarnych, zgodnie z teoretycznymi zasadami strategii Zachód nie podejmuje otwartej, globalnej wojny z resztą świata.
Jak chce osiągnąć założony cel?
Społeczeństwa państw europejskich, przekształcone w coraz bardziej podatną na manipulację cywilizację masową, są straszone katastroficznymi zagrożeniami zewnętrznymi, terroryzmem oraz następstwami niestabilności w państwach określanych jako niedemokratyczne, nie zapełniające wolności i praw człowieka obywatelom.
W tej sytuacji, w obiegu medialnym dominuje przekaz, że jedynym wyjściem jest wojna prewencyjna oraz „demokratyzacja reszty świata” (według jedynie słusznego, zachodniego wzorca, z dnia na dzień). Dzięki takiej narracji, „obrona przed terroryzmem”, oraz działania „pro cywilizacyjne” posiadają właściwie powszechną akceptację hedonistycznych społeczności państw europejskich.
W konsekwencji, w celach „samoobrony”, w ramach przypisanej sobie „dziejowej misji” cywilizacyjnej, Zachód prowadzi tzw. wojnę prewencyjną oraz wywołuje kolorowe rewolucje w postaci metodycznie sterowanych, rozłożonych w czasie i przestrzeni, lokalnych konfliktów - interwencji zbrojnych (w imię ratowania państw i narodów są one doszczętnie niszczone).
Taka filozofia polityki światowej i podejmowane działania doprowadziły do szczególnie wyrazistego i narastającego konfliktu cywilizacyjno-kulturowego na linii Zachód (Europa) – reszta cywilizacji, stanowiącego o kryzysie współczesnego świata. Jego istota wpisuje się w teorię zderzenia cywilizacji, jednak powaga zjawiska staje się znacząca, jak nigdy w dziejach, dotyczy nie tylko pojedynczego kraju, regionu czy kontynentu, ale całego świata.
W tym miejscu rodzi się pytanie: czy terroryzm i niestabilność w wybranych regionach w obecnym kształcie są tak niebezpiecznym precedensem, że zagrażają bezpieczeństwu Europy?
Terroryzm jest taktyką, czy strategią, dokonywania aktów terrorystycznych, gdzie akt terrorystyczny to polityczne działanie podejmowane zazwyczaj przez grupę zorganizowaną, obejmujące umyślne pozbawienie życia lub wyrządzenie innej poważnej krzywdy niewalczącym, (lub grożenie tym), albo umyślny, poważny zamach przeciwko mieniu niewalczących (lub grożenie nim).
Zamachy terrorystyczne początku XXI wieku realizowane przez ponadnarodowych aktorów niepaństwowych – organizacje i sieci terrorystyczne napędzane przez globalizację wywołującą sprzeczności w obszarach: kulturowym, gospodarczym i religijnym - stały się najpoważniejszym zagrożeniem dla bezpieczeństwa.
Terroryzm, jako najbardziej ograniczony i prymitywny rodzaj walki nieregularnej, możliwy do realizacji przez fanatycznie nastawionych bojowników, kierowany przeciwko przypadkowym, bezbronnym obywatelom, budzi powszechny i ciągły strach oraz niepewność. W tym rozumieniu jest zjawiskiem jednoznacznie negatywnym, wymagającym potępienia i walki z nim.
Patrząc jednak z drugiej strony, terroryzm nie jest niczym nowym. Jest on użyciem zastraszenia (terror) jako środka przymusu. W tym rozumieniu jest elementem każdej wojny, także tych prowadzonych obecnie przez Zachód, gdzie giną tysiące niewinnych ludzi, bez porównania więcej niż w zamachach terrorystycznych.
Obserwując przestrzeń komunikacyjną można stwierdzić, że zjawisko to jest jednym z najczęściej eksponowanych medialnie i artykułowanych politycznie czynników. Z jednej strony, przyczyniającym się do niepewności w wybranych państwach, zagrażającym stabilności społecznej, z drugiej - legitymizującym podejmowane działania militarne w wybranych regionach przez głównych aktorów polityki światowej, głównie Zachód. Zygmunt Bauman mówi, że „gdyby nie było terrorystów, trzeba by ich było wymyślić”.
Negatywne rozumienie terroryzmu przez społeczność światową, wynikające z przekazu medialnego, daje przyzwolenie do podejmowania zdecydowanych, nie zawsze uzasadnionych kontrdziałań, które z kolei w wielu przypadkach przyjmują drastyczny charakter, a ich ocena jest dwuznaczna (np. brak legitymizacji kierowanych przez USA działań przeciwko Irakowi w 2003 roku spowodował oskarżenie koalicji prowadzącej wojnę w tym kraju o dopuszczenie się państwowego aktu terroryzmu).
W konsekwencji zderzają się dwa zjawiska społeczne: wojny prewencyjnej z terroryzmem i terroryzmu, które w ramach wzajemnych interakcji wspólnie się nakręcają. Wywołuje to psychozę stanu stałego napięcia na granicy wojny bez przekraczania tej granicy. Taka sytuacja uwiarygodnia prowadzoną politykę, daje przyzwolenie dla przedsięwzięć zapobiegawczych – wojen (aktualnie w stanie wojny jest ponad 60 państw), wpisuje się w strategię Zachodu, która rozregulowała peryferia Europy i ład światowy.
W konsekwencji należałoby się zastanowić, które działania są pierwotne, a które wtórne, co jest przyczyną, a co skutkiem w dzisiejszych interakcjach w środowisku międzynarodowym? Odpowiedź na to pytanie winna wyjaśnić, gdzie tkwi główne zagrożenie i czy Europa jest zagrożona?
Bez strachu i zagrożenia
Odwiecznym pragnieniem, definiowanym najczęściej przez filozofów, było aby ludzkość, narody odrzuciły nienawiść, spory terytorialne, niezdrową rywalizację i pojednały się, zbliżyły do siebie, stworzyły wspólną przestrzeń społeczną. Podejmowane w tym celu działania kończyły się każdorazowo niepowodzeniem.
Także Unia Europejska podjęła się urzeczywistnienia tego utopijnego wyzwania, co według A. Maaloufa jest pionierskim doświadczeniem, wiarygodną prefiguracją tego, czym mogłaby być jutro pojednana ze sobą ludzkość i dowodem na to, że nawet najambitniejsze wizje niekoniecznie muszą być naiwne.
W kreowaniu europejskiej polityki rozwoju i bezpieczeństwa najbardziej przydatna wydaje się teoria realizmu. Europa ma potencjał, aby wpływać na wydarzenia globalne w sprawach politycznych i bezpieczeństwa. Nie może jednak budować przyszłości opierając strategię na strachu i zagrożeniu. Nie może budować cywilizacji wojny. Nie może odejść od spuścizny Greków i Rzymian. Takie podejście ma swoją negatywną stronę. Może doprowadzić do rzeczywistego konfliktu, wojny między Wschodem i Zachodem, która byłaby oczywiście katastrofalna dla Europy.
Zbigniew Sabak
Dr hab. Zbigniew Sabak jest pracownikiem naukowym Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej.
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 582
Nauka anglosaska od lat dostarcza obserwatorom sceny międzynarodowej nowych pojęć na oznaczenie tego, co znane, acz trudno rozpoznawalne i niełatwo definiowalne. Brytyjski badacz stosunków międzynarodowych Mark Leonard upowszechnia pojęcie „konektywności”. Ostatnio ukazała się w języku polskim jego książka pt. Wiek niepokoju. Współzależność jako źródło konfliktu (Warszawa 2022), która pozwala lepiej zrozumieć, dlaczego asymetryczne współzależności stanowią źródło niepokojów. Są bowiem wykorzystywane do walki i szkodzenia sobie nawzajem, a także budowania hierarchicznych układów władzy i wpływu silnych na słabych.
To, co jeszcze do niedawna uznawano za błogosławieństwo globalnego łączenia i przenikania się światów, ludzi, rynków, idei i technologii, na naszych oczach staje się przekleństwem. Wszystkie tzw. teorie demokratycznego pokoju tracą sens, gdyż coraz intensywniejsze powiązania i współzależności między ludźmi wcale nie przekładają się na wzajemne zrozumienie, wzrost zaufania i budowanie pokojowej wspólnoty. Przeciwnie, napięcia między wielkimi potęgami są raczej efektem wzajemnych powiązań, a nie separacji i dystansu.
W świetle korzyści płynących z bliskich relacji i współzależności, zwłaszcza w dziedzinie handlu i komplementarnej w skali globalnej produkcji przemysłowej, wojna zdaniem liberałów, miała zniknąć z powierzchni ziemi. Okazało się, że ani prawo, ani rozmaite instytucje międzynarodowe nie są w stanie powściągnąć konfliktogennych rywalizacji i bezwzględnej, chciwej pogoni za zyskiem. Te zaś prowokują do walki i agresji. Narody nie mają w tej dziedzinie zbyt wiele do powiedzenia, gdyż ulegają manipulacji rządów, służb specjalnych, mediów i wielkich korporacji. Najgorsze w tym szaleństwie jest to, że prowokowane z wielu stron napięcia z każdym rokiem przybliżają świat do globalnej konfrontacji wojennej.
Widać to najlepiej na przykładzie Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie państwo stało się zakładnikiem, ale i wykonawcą interesów wielkich korporacji. Lockheed Martin, Rayteon Technologies, Northrop Grumman czy Pratt & Whitney to najwięksi producenci broni i sprzętu lotniczego, korporacje zbrojeniowe, które na konflikcie ukraińskim robią kokosowe interesy. Wzrost zamówień ze strony Departamentu Obrony USA oraz rosnące notowania firm na giełdach oznaczają skok prosperity, jakiego dawno nie było. Szkoda, że tak niewiele mówią i piszą o tym tzw. wolne media. Można przecież do woli obrażać oligarchów rosyjskich (o ukraińskich zapomniano!) za koncentrację władzy i kapitału, ale multimiliarderzy amerykańscy wpływający na decyzje polityczne Waszyngtonu są poza podejrzeniami i poza zwykłą choćby czysto akademicką ciekawością.
Opłacalny konflikt
Dialektyka konfliktu i współpracy towarzyszy ludzkości od stuleci. Z procesami integracyjnymi idą w parze tendencje dezintegracyjne. Inicjatywy unifikacyjne, jednoczące i scalające, są kontrowane przez żywioły fragmentacji i rozpadu. Tej złożonej dialektyce odpowiadała w dziejach naprzemienność okresów pokoju i wojny. Epoka broni jądrowej nauczyła jednak decydentów mocarstw atomowych pewnej powściągliwości. Zakaz użycia broni masowej zagłady stał się świadomym imperatywem epoki od zakończenia II wojny światowej. Nikt jednak nie wie, kiedy i jak w zmienionych globalizacją okolicznościach górę weźmie siła nad prawem, szaleństwo nad rozumem i zdrowym rozsądkiem. Nasilone dywagacje na ten temat w kontekście wojny na Ukrainie pokazują wyraźnie wzrost niepokojów, spowodowanych groźbą złamania owej zasady powściągliwości.
Trwająca wojna na Ukrainie przedłuża się w nieskończoność ze względu na cynizm, jaki opanował umysły decydentów każdej ze stron. Miejsce skutecznej inicjatywy dyplomatycznej zajęła niespotykana dotąd, jeśli chodzi o skalę, mobilizacja solidarności i organizacja pomocy napadniętemu państwu. Fenomen to tym większy, że Ukraina ani nie jest państwem sojuszniczym Zachodu, ani nie spełniała dotąd żadnych kryteriów państwa demokratycznego. Na dodatek, jak stwierdza ks. prof. Waldemar Chrostowski w świątecznym wywiadzie w tygodniku „Do Rzeczy”, Amerykanie wraz ze swoim militarnym wsparciem eksportują na Ukrainę ideologię, która jest obca światu prawosławnemu. Ubieranie cynicznych interesów w retoryczną oprawę walki o wolność nie ma nic wspólnego z rzeczywistością. Wojna na Ukrainie zamiast wolności i godności niesie kolejne fale upokorzeń i degradacji statusu milionów ludzi.
Wołania o pokój z okazji Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku oznaczały w istocie poparcie dla interesów amerykańskich koncernów zbrojeniowych, które zarabiają coraz więcej na tej strasznej i absurdalnej wojnie. Administracja w Waszyngtonie wcale nie ukrywa, że wspierając finansowo i militarnie Ukrainę, nie tylko zarabia na wojnie, ale także unika ryzyka poświęcenia krwi własnych żołnierzy. Joe Biden wprost tak to zdefiniował w maju 2022 r. podczas przemówienia do pracowników Lockheeda w fabryce firmy w Alabamie.
Zapomniany pokój
Obecnie mamy do czynienia z pomieszaniem pojęć i praktycznym przenikaniem się wojny i pokoju. Czy to w dziedzinie handlu, finansów czy migracji, za pomocą Internetu, kampanii propagandowych, blokad i sankcji, toczą się w skali powszechnej wojny, które śmiało można nazwać „konektywnymi”. Nie mają one żadnego umocowania w prawie wojny czy konfliktów zbrojnych. Jeśli przybierają charakter starć zbrojnych, to nazywane są obłudnie „specjalnymi operacjami”, „wojnami zastępczymi” (proxy wars), bądź „misjami humanitarnymi”.
Zmienił się ponadto język opisu porządku międzynarodowego. W okresie „zimnej wojny” powszechnie było wiadomo, czym grozi konfrontacja międzyblokowa i dlaczego ważne jest utrzymanie powszechnego „zbrojnego” pokoju. Obecnie dominuje język konfliktu i wojny, na wokandę polityki i strategii wróciła kategoria wroga, którą może być zarówno wielkie mocarstwo, jak i grupy przestępców, a nawet jednostki, na przykład groźni terroryści. Straciły sens jakiekolwiek apele i wołania o pokój. Społeczne ruchy pokojowe i pacyfistyczne są raczej powodem zażenowania i wstydu niż wyrazem społecznego aktywizmu i odwagi występowania przeciw prącemu do wojny militaryzmowi.
Ofiarą wojen „konektywnych” staje się przede wszystkim ludność cywilna, cierpiąca z powodu bezrobocia, głodu, braku wody, elektryczności i opieki zdrowotnej, zmuszana do ucieczki ze stałych miejsc zamieszkania. Szkód społecznych spowodowanych krzywdzeniem wzajemnym i działaniem na szkodę państw i wszelkich podmiotów pozapaństwowych nie da się jednoznacznie oszacować. Coraz bardziej jednak dociera do świadomości obserwatorów, że w XXI wieku liczba ofiar śmiertelnych wojen „konektywnych” jest zdecydowanie wyższa od liczby ofiar wojen konwencjonalnych. Ludzie padają ofiarą niszczycielskich ataków cybernetycznych, wojen handlowych, zrywania łańcuchów dostaw, kryzysów finansowych, a także grabieży surowców, niszczenia przyrody i klimatu. Manipulacje postępem technologicznym prowadzą do nieprzewidywalnych katastrof, na przykład wywoływania pandemii.
Wojny „konektywne” są wynikiem narastających paradoksów – im ludzkość bardziej przekształca się w „globalną wioskę”, tym większe fale frustracji, zawiści i zazdrości niszczą dotychczasowe formy współżycia i współdziałania. Rywale sięgają po środki z ogromnego arsenału wzajemnego szkodzenia sobie. Jedynie solidna diagnoza istniejącego stanu rzeczy i kolektywny wysiłek na rzecz zażegnania eskalacji napięć i wzajemnego strachu mogłyby przywrócić pewną nadzieję za zablokowanie demonów destrukcji. Jak to jednak uczynić, gdy brak jest mądrego i niezależnego od kapitału przywództwa politycznego, a świat intelektualny podzielił się jak nigdy przedtem w sferze odróżniania prawdy od fałszu i wskazywania racjonalnych dróg wyjścia z kryzysu?
Demokracja jak totalitaryzm
Konektywność nie modyfikuje rywalizacji geopolitycznej mocarstw. Poza tradycyjnymi motywami budowania stref wpływów i uzależnień na pierwszy plan wysunęła się obecnie intensywna hegemonizacja Zachodu przez Stany Zjednoczone. Działając na rzecz przedłużania niemożliwego do wygrania konfliktu na Ukrainie osłabiają one sukcesywnie pozycje geopolityczną swoich europejskich sojuszników. Zwłaszcza w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego Unia Europejska została chyba bezpowrotnie uwikłana w geopolitykę i geoekonomię Waszyngtonu. Storpedowanie europejsko-rosyjskiej współpracy gazowej pokazuje, jak łatwo można było zastraszyć rządy i polityków Starego Kontynentu zagrożeniami ze strony Rosji, oferując w zamian droższy gaz amerykański (LNG) i narzucając logikę otwartej wrogości wobec mocarstwa, które od wieków stanowi niepodważalną część dorobku cywilizacyjnego Europy.
Stany Zjednoczone osiągnęły w systemie międzynarodowym największe przewagi, jakich nie miało dotąd w nowożytnej historii żadne mocarstwo. Dominacja i zasięg waluty amerykańskiej w rozliczeniach finansowych całego świata, a także kontrola Internetu pozwalają temu mocarstwu na penetrowanie i inwigilowanie całej planety. Złudzeniem jest to, że nowoczesne media służą szerzeniu wolności i ochronie praw człowieka. Dzięki gromadzonym informacjom powszechne jest bowiem manipulowanie ludzkimi zachowaniami, a podgląd w prywatne życie obywateli staje się normą. Mamy do czynienia z rozrostem władzy państw i kapitału, które ściśle współpracują na rzecz reglamentacji swobód, opartej na ideologizacji, manipulacji i propagandzie.
Przejawem konektywności w stosunkach międzynarodowych stało się upodabnianie do siebie systemów politycznych, które do niedawna uchodziły za całkowicie nieprzystawalne. Liberalna demokracja Zachodu zmierza w stronę totalnej kontroli człowieka, co było cechą systemów jej przeciwstawnych. Chiny naśladowały kiedyś Amerykę, obecnie Ameryka naśladuje w wielu dziedzinach Chiny. Zachodzi dziwne zjawisko konwergencji, które już dawno temu przewidywali wizjonerzy upadku komunizmu.
Zdaniem amerykańskiego multimiliardera Petera Thiela, Chiny i USA stają się „mimetycznymi sobowtórami”. W rywalizacji o prymat w świecie potęgi kopiują od lat swoje mocne strony. Wraz ze wzrostem podobieństw, rodzi się między nimi coraz większa antypatia, która może przerodzić się we wrogość i agresję. „Chiny i Ameryka wyruszyły w śmiertelnie niebezpieczną podróż, w której konektywność prowadzi do porównywania się, a to z kolei zwiększa rywalizację i wywołuje liczne spory. Im bardziej konkurencyjne stają się wzajemne relacje, tym większa jest pokusa naśladowania się. To zaś jeszcze bardziej nakręca spiralę rywalizacji” (M. Leonard, s. 66).
Wprawdzie obrońcy demokracji liberalnej odróżniają chińskie okrutne „państwo inwigilacji” od łagodnego „kapitalizmu inwigilacji”, ale prawda jest taka, że agencje rządowe USA ściśle współpracują z przemysłem informatycznym i na masową skalę wdrażają technologie, ograniczające swobody obywatelskie. Stworzono potężny sojusz między Doliną Krzemową, Pentagonem i agencjami wywiadowczymi. Można go kojarzyć z pojęciem deep state (ukryte, głębokie państwo), ale nie jest to zjawisko nowe. Jego początki sięgają drugiej połowy XIX w., kiedy pojawiły się pierwsze niezależne od rządu agencje, stanowiące zaczątki „czwartej gałęzi administracji państwowej”. W pewnym zakresie tę władzę tworzyły też niezależne od rządu media masowe, które z czasem stały się całkiem zależne od swoich prywatnych mocodawców, sprzężonych ze światem władzy i polityki. Współcześnie mamy do czynienia (tu kolejny eufemizm) z tzw. aktorami subnarodowymi, które stapiają w jeden kompleks koncerny przemysłowe, wojskowe i służby specjalne, tworząc nierozerwalny splot sieci interesów, kształtujących imperialistyczną i hegemoniczną politykę USA.
Meblowanie głów
Mało kto podejmuje badania tych zjawisk, choćby ze względu na osobiste ryzyko i występujący powszechnie syndrom poprawności politycznej. Do Polski docierają jednak niezależne głosy ekspertów zza oceanu (np. Jenna Bednar, Mariano-Florentino Cuélla, czy Nina Hachigian), dające do myślenia i otwierające oczy, jak współczesny kapitalizm demontuje dotychczasowe struktury współpracy, prowokując konflikty między narodami, nie dlatego, że istnieją między nimi różnice i sprzeczności, lecz dlatego, że zbyt się do siebie upodobniły i zagrażają sobie nawzajem poprzez utratę odrębności.
Czyż konflikt ukraińsko-rosyjski, począwszy od „pomarańczowej rewolucji” w 2004 r., nie wpisuje się przypadkiem w takie rozumowanie? Przecież ma on charakter „wojny o tożsamość”. Chodzi w nim o to, że przy udziale Ameryki i innych państw zachodnich, rywalizujących z Rosją, zaczęto uświadamiać ukraińskim politykom i oligarchom, że to, co ich od wieków łączyło z Moskalami, wszystkie podobieństwa kulturowe, językowe, religijne i etniczne, stanowią egzystencjalne zagrożenie dla Ukraińców w dłuższej perspektywie. Trzeba więc było zainicjować projekt odseparowania Ukrainy od Rosji i skierowania jej zakompleksionej tożsamości w stronę całkowicie odmiennych preferencji, stylów życia i priorytetów.
W warunkach toczącej się wojny trudno dziś orzec, jakie są perspektywy powodzenia tego „eksperymentu” i jakie będą tego skutki. Dotychczasowe doświadczenia z tzw. westernizacją społeczeństw, począwszy od epoki kolonialnej, dają różne możliwości odpowiedzi. Zwłaszcza, że tzw. Reszta Świata głośno upomina się o odzyskanie swojej podmiotowości w grze geopolitycznej mocarstw.
Wojna na Ukrainie pokazuje, że po stronie Rosji od dłuższego czasu w elitach politycznych, a także dużej części społeczeństwa narastały frustracje spowodowane odczuwaniem zagrożeń egzystencjalnych. Dla Rosji stały się one w pewnym momencie na tyle ważne, że jej decydenci postanowili wywołać otwartą (choć nie „pełnoskalową”, jak okrzyczano ją w mediach zachodnich), wojnę. Ponieważ Zachód z ogromną determinacją zdecydował się na obronę Ukrainy przed rosyjską agresją, mamy do czynienia z sytuacją, kiedy mocarstwa gotowe są sięgać do skrajnego ryzyka, polegającego na demontażu dotychczasowego ładu, nawet na drodze wojny jądrowej.
Przypomina to czasem miesiące poprzedzające wybuch I wojny światowej. Entuzjazm prowojenny wyraża się nie tylko w chęci odwetu i ukarania agresywnej Rosji. Oznacza także bezkrytyczne przyjmowanie współodpowiedzialności za toczącą się wojnę, która rzekomo jest wojną „nas wszystkich”, „naszą wojną”, wojną w obronie cywilizacji Zachodu itd. Te absurdalne interpretacje dowodzą, jak można manipulować konektywnością, powołując się przy tym na odpowiednio prokurowane sondaże opinii publicznej.
Według wszystkich oznak Rosja nie ma zamiaru najeżdżać kolejnych państw, ani nie stać ją na konfrontacje wojenne z państwami Zachodu. Rosja oczekuje od nich - co być może najlepiej rozumie prezydent Francji Emmanuel Macron – jasnego określenia się w kwestii dalszej ekspansji na obszary poradzieckie. Ekspansja NATO w stronę rosyjskich granic niekoniecznie przecież oznacza obronę Zachodu przed Rosją. Z pozycji rosyjskich równie dobrze może być postrzegana, jako istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa i żywotnych interesów Rosji. Dlaczego zatem Zachód na kanwie rzekomych poszukiwań rozwiązań pokojowych nie jest w stanie wykreować innego, poza wzrostem nakładów na zbrojenia, kolejnych transz sankcji i zrywania porozumień, sposobu zarządzania systemem międzynarodowym? Pilnie potrzebna jest wola polityczna i konsolidacja elit różnych branż na rzecz poszukiwania nowych opcji geopolitycznych, z udziałem graczy średniej rangi, którzy mają do zaoferowania światu inne filozofie i logiki układania się, niekoniecznie na podstawie gry o sumie zerowej.
Konieczne jest także otwarcie się społeczeństw Zachodu i Wschodu, Północy i Południa na dyskusje wokół nowych instytucji bezpieczeństwa i normatywnych regulacji wspólnych zachowań. Jeśli nie nastąpi „wielkie przebudzenie” z powodu pułapki rosnących współzależności, konfliktujących państwa i narody, nie będzie drogi odwrotu od zagłady. Wojnom „konektywnym” można zapobiec dzięki śmiałej polityce i roztropności rządzących. Dzisiaj potrzeba odwagi Michaiła Gorbaczowa, Ronalda Reagana, Françoisa Mitteranda i Helmuta Kohla, którzy odchodząc od zimnowojennej konfrontacji, potrafili odwrócić obłędną logikę nieuchronności wojny hegemonicznej i nuklearnego Armagedonu. Kto ze współczesnych polityków dorówna ich osiągnięciom i stanie na wysokości zadania?
Stanisław Bieleń
Wyróżnienia w tekście pochodzą od Redakcji SN.
- Autor: Andrzej Wawryniuk
- Odsłon: 3449
Po wybuchu II wojny światowej sytuacja polityczna w Europie, w tym w Polsce, nie była obojętna zdecydowanej większości Polaków zamieszkujących kontynent amerykański. Kilkumilionowa diaspora polska w USA była liczącą się grupą narodowościową, z którą prezydent i inni politycy musieli się liczyć, chociażby ze względu na cykliczne wybory. Z uwagi na fakt, że powyższa tematyka jest mało znana, a jedyne opracowanie Władysława Zachariasiewicza nie zawiera szczegółów tej problematyki, wydaje się być celowym, by ukazać ją z uwzględnieniem dokumentów archiwalnych Rządu Polskiego na Uchodźstwie z siedzibą do 1940 r. we Francji, a następnie w Londynie.
14 czerwca 1940 r. dr Karol Ripa, konsul generalny RP w Chicago informował Ambasadę Polską w Waszyngtonie, że Zarząd Wykonawczy Rady Polonii Amerykańskiej podjął uchwałę, aby wystosować pismo do prezydenta Roosevelta, zapewniając go o całkowitym poparciu. Natomiast Zarząd Główny Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego w przesłanym do prezydenta USA memoriale „wyrażał mu najwyższy hołd za starania w sprawie utrzymania pokoju na świecie i za stanowisko w sprawie obrony demokracji przed totalitarnym zalewem”.
11 listopada 1940 r. w Chicago odbyły się „Dni Braterstwa Aliantów”, organizatorem których była Polonia amerykańska. Ich uczestnicy uchwalili rezolucję, w której podkreślano rolę sojuszników w walce o zwycięstwo nad najeźdźcami. Dokument wysłano do: W. Raczkiewicza, prezydenta RP, gen. W. Sikorskiego, premiera, W. Churchilla, premiera Wielkiej Brytanii, E. Benesza, prezydenta Czechosłowacji, Metaxasa, premiera Norwegii, E. N. Von Kleffensa, premiera Holandii, McKenzie Kinga, premiera Kanady.
W dniach 30 – 31 maja 1941 r. zarządu Amerykańskiego Związku Wyzwolenia Polski, któremu przewodniczył dr Piotrowski uchwalił program działania. W punkcie pierwszym zapisano, że celem AZWP jest „wszelka pomoc Narodowi Polskiemu w jego walce o oswobodzenie Państwa Polskiego od najeźdźców i wrogów”. Interesujący zapis dotyczy akapitu pt. „Walka z Rosją”, w którym czytamy: „1/ W walce z Rosją, za pomocą prasy, broszur i pamfletów musimy demaskować wobec społeczeństwa amerykańskiego odwieczną zaborczość białego i czerwonego caratu, zwracać uwagę na barbarzyństwo Rosji wyrzucającej 700 tysięcy polskich mężczyzn, kobiet i dzieci w tajgi i stepy syberyjskie na głód, mrozy i nieludzką poniewierkę”.
30 listopada 1942 r. Stanisław Angorman, konsul RP w Detroit, Michigan informował MSZ w Londynie, że w wyniku wyborów do ciał ustawodawczych, federalnych i stanowych przedstawiciele grupy polskiej zdobyli 14 miejsc, w tym kongresmanami zostali: George G. Sadowski, Jan Dingell i Jan Leśniewski. Ponadto do senatu stanowego weszli: Leon Wilkowski i Stanisław Nowak (komunista). Jako posłowie do registratury stanowej weszli: Adam Sumeracki, Marcin Kronk, Franciszek Nowak, Józef J. Leszczyński, Stanisław Bembowski, Józef Kowalski i Walter Stockfish z Hamtramck, Mich.
Spekulacje i nadzieje
W obronie polskich granic
Według chronologicznego odnotowywania zdarzeń mających związek z Polakami i Amerykanami pochodzenia polskiego zamieszkujących Stany Zjednoczone, jako pierwszy w obronie granic RP wystąpił 21 maja 1942 r. Komitet Narodowy Amerykanów Pochodzenia Polskiego (KNAPP) i był to apel skierowany do prezydenta Roosevelta, w którym zapisano, że „Polska musi powstać cała i nieumniejszona w siłach ani w ziemiach”.
Pierwsze oficjalne stanowisko Polonii amerykańskiej w obronie polskich granic to protest Komitetu Narodowego Amerykanów Pochodzenia Polskiego ogłoszony 11 października 1942 r., w związku z zamieszczoną w „Encyklopedii Britannica” mapą Europy Środkowo–Wschodniej, na której – jak zapisano w sprawozdaniu rocznym: „skreślono całkiem Polskę, uznając linię Ribbentrop-Mołotow za istniejącą, a więc faktyczną, mimo, że niemiecko-rosyjska linia bojowa przebiegała wówczas daleko na wschód od Dniepru. Należy tu przypomnieć, że na mapie tej ziemie polskie położone na zachód od linii Ribbentrop-Mołotow zaznaczone były jako teren Niemiec, a na wschód od tej linii jako Białoruś i Ukraina Sowiecka, a 3 kraje bałtyckie jako sowieckie republiki Litwy, Łotwy i Estonii.
Pierwszy ten widomy znak wzrastających wpływów sowieckich propagandy w Stanach Zjednoczonych spotkał się z natychmiastową naszą reakcją, która znalazła poparcie olbrzymiej większości Polonii i wywołała zrozumiałe poruszenie; skuteczne, bowiem wydawnictwo „Encyklopedia Britannica” dodała szereg map tejże części Europy, neutralizując w ten sposób wpływ tego pierwszego zamachu na Polskę w społeczeństwie amerykańskim”.
Zwraca uwagę fakt, że Polacy zrzeszeni w tej organizacji po raz pierwszy nazwali wprost, że tego typu działanie to pierwszy zamach na Polskę. Zastanawiającym jest również fakt, że mimo wówczas obecnej cenzury w Wielkiej Brytanii, w bardzo poważnym wydawnictwie, mogła ukazać się mapa gloryfikująca stan granic ustanowiony w wyniku układów Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia i 28 września 1939 r.
Rozum polityczny
11 stycznia 1942 r. na odbytej konferencji Polskich Unistów, w trakcie której powołana została Amerykańsko-Polska Rada Związków Zawodowych, i jako taka wystosowała uchwałę do gen. W. Sikorskiego, w której zapisano między innymi: „Jako obywatele amerykańscy polskiego pochodzenia, wyrażamy nasze zaufanie premierowi Polski i wodzowi Armii Polskiej, gen. Władysławowi Sikorskiemu, z okazji układu między Polską i Rosją Sowiecką, bratnim narodem, z którym zgodnego współżycia wymagają geograficzne położenie Polski oraz rozum polityczny. Potępiamy wszelkie napaści na Rząd Polski w Londynie ze strony zarówno znikomej sanacji jak i endecji, które to czynniki śnią jeszcze o minionym niewolnictwie ludu pracującego w Polsce”.
30 czerwca 1942 r. Konsulat Generalny RP w Chicago informował MSZ w Londynie o złożonym oświadczeniu prezesa Rady Polonii Amerykańskiej odnośnie pierwszej rocznicy paktu polsko-sowieckiego, w którym Franciszek Świetlik stwierdził, „że Rada Polonii Amerykańskiej bez zastrzeżeń popiera i popierać będzie politykę Rządu RP w Londynie odnośnie Rosji Sowieckiej”.
11 września 1942 r. Amerykanie polskiego pochodzenia mieszkający w Los Angeles, stan Kalifornia zgromadzeni w trzecią rocznicę zdradzieckiego najazdu Niemiec hitlerowskich na Polskę wyrazili głęboką cześć i podziw dla Narodu Polskiego. Ponadto zobowiązano się do niesienia pomocy w jego walce z wrogami ludzkości aż do zwycięstwa.
Poparcie Polonii amerykańskiej udzielane Macierzy, wyraziło się także w wiecu, który odbył się 20 grudnia 1942 r. w Detroit, w Masonie Temple. W sprawozdaniu z tego ważnego wydarzenia w dzień później „Dziennik Polski” „podkreślił bardzo silne wypowiedzenie się Pana Premiera odnośnie sprawy wschodniej granicy Polski”.
27 lutego 1943 r. dr Karol Ripa, konsul generalny RP w Chicago informował MSZ w Londynie, że „polonia Amerykańska za pośrednictwem jej centralnej instytucji Rady Polonii, nadto Syndykat Dziennikarzy Polskich w USA oraz Związek Polek, oświadczyły wobec mnie gotowość jak najdalej idącej akcji pomocy Rządowi Polskiemu w jego obecnych dyskusjach z Rządem Sowieckim na temat granic wschodnich”.
3 i 4 kwietnia 1943 r. w Cleveland na odbytej konferencji byłych działaczy Związku Narodowego Polskiego przyjęta została rezolucja, która poprzedzała mający się odbyć 29 sejm tej organizacji i stanowiła alternatywę do mającego być przedstawionym programu oficjalnych władz ZNP.
12 kwietnia 1943 r., Dyrekcja Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego na swym plenarnym posiedzeniu rozpatrywała między innymi problem dotyczący tego, że „rząd sowieckiej Rosji bezwzględnie rości pretensje do połowy Polski z miastami polskimi Lwowem, Tarnopolem, Stanisławowem, Wilnem, Białymstokiem, Nowogródkiem i Polesiem”. W związku z powyższym Dyrekcja ZPRK „doszła do przekonania, że stanowisko rządu sowieckiej Rosji i komunistycznej prasy w USA jest zaborcze i wnosi ono dysharmonię we wspólny wysiłek Narodów Zjednoczonych, zmierzających do pokonania Niemiec, Japonii i Włoch, a barbarzyńskie postępowanie władz niemieckich łamie wszelkie zasady chrześcijańskie i hańbi ludzkość”.
15 i 16 sierpnia 1943 r. w Cleveland odbył się XV Sejm Stowarzyszenia Polek w Stanach Zjednoczonych p.o. Najświętszej Rodziny. W przyjętej przez uczestniczki Sejmu rezolucji jest mowa o miłości do ojczyzny, o uciemiężonym przez wroga narodzie, ale brakuje jasnego określenia się co do znanych już informacji na temat podporządkowania przez Sowietów wschodnich terenów Polski sprzed 1939 r.
Różne stanowiska
18 maja 1943 r. MSZ, informowało, że 14 maja br. w Nowym Jorku odbyło się zebranie zwołane przez Komitet Okręgowy Polsko-Amerykańskiej sekcji Międzynarodowego Związku Robotniczego, w którym uczestniczyło około 150 osób, a w trakcie którego odczytany został artykuł prof. Oskara Langego, a następnie „redaktor „Głosu Ludowego” wygłosił komunistyczne przemówienie wychwalając Wandę Wasilewską i pułkownika Berlinga, do którego wysłano telegram hołdowniczy rzekomo w imieniu Polonii Amerykańskiej”.
O innej próbie pozyskania przez lewicowe organizacje poparcia dla przedsięwzięć komunistów polskich, a w mojej ocenie tym samym zgody na wschodnie granice RP, informował ambasadora RP w USA, Sylwester Strakacz, minister pełnomocny, konsul generalny RP w Nowym Jorku, który w dokumencie z dnia 25 czerwca 1943 r. podawał, że 20 czerwca w Domu Narodowym w Nowym Jorku odbyło się zebranie komunistów polskich, w którym uczestniczyło około 250 osób. Według konsula „w tej liczbie znajdowało się około 40 członków Polonii miejscowej bezwzględnie wrogo dla akcji komunistycznej usposobionej, którzy zjawili się na Sali celem przeszkadzania ewentualnym rezolucjom, względnie aktowi poświęcenia sztandaru dla tzw. Dywizji Kościuszkowskiej w ZSRR”.
Utworzenie Kongresu Polonii Amerykańskiej
W dniach od 28 do 30 maja 1944 r. w Buffalo, 2500 delegatów z 22 stanów, reprezentujących 1063 organizacji, w tym ponad 700 parafii powołała do życia – jak to określono – stałą inicjatywę pod nazwą Kongres Polonii Amerykańskiej. W skład pierwszych władz nowopowstałej organizacji weszli: prezes Karol Rozmarek, prezes Związku Narodowego Polskiego, wiceprezesi: Honorata Wołowska, przewodnicząca Związku Polek w Ameryce, Maksymilian Węgrzynek, prezes KNAPP, dr Teofil Starzyński, prezes Sokoła Polskiego, Franciszek Januszewski, wydawca „Dziennika Polskiego” w Detroit, Jan Mikuta, skarbnik Związku Harcerstwa Polskiego i działacz społeczny; skarbnik – Jan Olejniczak, prezes Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego oraz sekretarz – Stanisław Gutowski, dyrektor Fundacji Pułaskiego.
W trakcie kongresu przemawiali między innymi: senator James M. Mead, demokrata z Nowego Jorku, który „wyraził przekonanie, że dług wdzięczności wobec Polski będzie spłacony. Jest nadzieja, że przy usługach W. Brytanii i Stanów Zjednoczonych spór polsko-rosyjski zostanie pomyślnie załatwiony”.
Bolesław J. Monkiewicz, członek Kongresu, reprezentant New Britain „żądał sprawiedliwości dla Polski. Oświadczył dalej, że pozbawienie terytorium jest równe pozbawieniu egzystencji, a pokój trwały nie da się pogodzić z zaprzeczeniem prawa do urządzenia spraw wewnętrznych bez nacisku państw trzecich”.
Jak ważnym wydarzeniem był Kongres niech zaświadczy fakt, że do uczestników telegram nadesłał prezydent Franklin Delano Roosevelt, Zarząd Oddziału Ziem Wschodnich w Jerozolimie, a oprócz w/w jako jego goście przemawiali między innymi: J. J. Kelly, burmistrz Buffalo i Jan J. Dingell, członek Kongresu, demokrata z Chicago.
Depesze do Mikołajczyka
15 kwietnia obradujący w Detroit Centralny Komitet Obywatelski wysłał depeszę do Stanisława Mikołajczyka, w której nowowybrany zarząd reprezentujący ponad dwieście organizacji polskich, oprócz wyrazów szacunku i sympatii, skierowanych do premiera napisał, że wierzy mocno, iż Polska po pięciu latach poświęcenia i heroizmu odrodzi się bez utraty terytorium, i że zapadną sprawiedliwe rozstrzygnięcia.
28 lipca 1944 r. na posiedzeniu Rady Towarzystw i Klubów Polskich w stanie Delaware, w Wilmington w przyjętej rezolucji zwracano między innymi uwagę na fakt, „że świat wie, że obecni przywódcy Rosji Sowieckiej zawarli umowę z polskim rządem w Londynie w lipcu 1941 r. odrzucając jego traktat 1939 z Hitlerem dotyczący zmian terytorialnych w Polsce. W 1943 złamał tę umowę, udowadniając, że traktaty, umowy, deklaracje są tylko skrawkami papieru”.
15 października 1944 r. również depeszę z poparcie wysłał do premiera Mikołajczyka Sejmik Centrali im. K. Pułaskiego w Milwaukee, pisząc między innymi: „Wypowiadamy się stanowczo przeciw wszelkiemu okrajaniu Polski z jej ziem wschodnich, a za przyłączeniem do niej prastarych ziem polskich na zachodzie, jak Śląsk, Prusy Wschodnie i całe Pomorze”.
Tymczasem Ciechanowski, ambasador RP w Stanach Zjednoczonych w depeszy z 10 listopada 1944 r. skierowanej do Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Londynie napisał, że „przeprowadził rozmowę z B., który stwierdził, że uzyskanie gwarancji amerykańskiej dla terytorium poszczególnego państwa jest wykluczone”. Wieloletnie zabiegi diaspory polskiej w Stanach Zjednoczonych nie dały spodziewanych efektów.
Andrzej Wawryniuk
Dr Andrzej Wawryniuk, jest pracownikiem naukowo-dydaktycznym Katedry Stosunków Międzynarodowych PWSZ w Chełmie oraz Katedry Nauk o Państwach i Stosunkach Międzynarodowych Wydziału Stosunków Międzynarodowych Wschodnioeuropejskiego Uniwersytetu Narodowego im. Łesi Ukrainki w Łucku.
Artykuł powstał na podstawie dokumentów Archiwum Akt Nowych, Archiwum Instytutu Hoovera i Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie. Jest to część większej publikacji przygotowywanej do druku.
Śródtytuły pochodzą od Redakcji.
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 1270
Książka Profesora Witolda Modzelewskiego pt. Polska-Rosja. Cud nad Wisłą – zwycięstwo zapowiadające katastrofę, składająca się z 46 szkiców, dostarcza interesującego materiału do przemyśleń, nie tylko na tematy historyczne, związane z minionym stuleciem, ale także na tematy całkiem współczesne, nawet bieżące. Profesor Modzelewski konsekwentnie pokazuje, że niezależnie od ról zawodowych i społecznych, trochę w ramach hobby, trochę na przekór panującym modom, można podejmować tematy trudne i odkrywać nowe przestrzenie ich interpretacji, zawstydzając przy okazji zawodowych historyków i politologów.
Mit cudu nad Wisłą
Autor stawia przed czytelnikiem zadanie nie tyle odrobienia na nowo historycznej lekcji o wojnie polsko-bolszewickiej, ile spojrzenia na wydarzenia tamtych czasów kompleksowo. Już z pierwszych stron książki wyziera jednoznacznie prawda, której nie doświadczymy w żadnych przekazach rocznicowych, że nie byłoby „cudu nad Wisłą” bez wcześniejszej agresji polskiej na Ukrainę. Aż dziw bierze, jak przemilczano rok temu rocznicę wojny polsko-ukraińskiej, a przecież tak lubimy na pokaz celebrować heroizm „lwowskich Orląt”. Dlaczego znamienny emblemat polskiego cmentarza wojennego we Lwowie – kamienne lwy - nadal pozostaje zapakowany w paskudnych skrzyniach i nikt w Polsce nie potrafi przekonać włodarzy grodu nad Pełtwią do respektowania bliskiej sercu Polaków, a przecież dziś już niegroźnej wobec Ukraińców symboliki?
Przy okazji warto powtórzyć kolejny raz pytanie, dlaczego historycy z akademickimi stopniami i tytułami naukowymi bezkrytycznie powielają legendę wojny polsko-ukraińskiej, zbudowaną przez piłsudczyków? Autor pokazuje na przykładzie wyprawy kijowskiej, jak stanowienie Ukraińskiej Republiki Ludowej – tworu niemieckiego, przy udziale Piłsudskiego, mogło zaszkodzić niepodległej Polsce. Nawet „bez Galicji Wschodniej owa »URL« byłaby państwem większym od Polski, ludniejszym, a przede wszystkim bogatszym i o wyższym przyroście naturalnym.
Realnym efektem tejże wyprawy (kijowskiej), gdyby osiągnięto jej deklarowany cel, byłoby wykreowanie państwa wrogiego i oddanie pod jego władze całej polskiej i żydowskiej ludności zamieszkującej te ziemie, czyli pogromy i rzezie z czasów drugiej z wielkich wojen mogłyby się zacząć dużo wcześniej. Nie byłoby więc żadnych »Kresów Wschodnich«, tylko nacjonalistyczne i antypolskie państwo rządzone prawdopodobnie tak samo źle, jak obecna Ukraina”.
Nasuwa się więc automatycznie pytanie, komu w dzisiejszej Polsce zależy na stawianiu pomników Symona Petlury, tak jak to się ostatnio stało w Skierniewicach. Gdy wicepremier i minister kultury ogłasza Petlurę przy tej okazji jako prezydenta Ukrainy w latach 1919-1921 (jakiej Ukrainy?), to jest to nie tylko kolejne zakłamywanie historii, to także dowód posługiwania się dla celów politycznych historyczną fikcją.
Mit nowej okupacji
Profesor z uwagą śledzi losy mitu o „cudzie nad Wisłą”. Stwierdza, że znając wszystkie uwarunkowania konfliktu 1920 roku cudem było nie tyle zwycięstwo nad bolszewikami (po 19 latach przyszła haniebna klęska), ile odrodzenie Polski w nowej, antyniemieckiej wersji w 1945 roku. „Ten cud jest dziś zapomniany, ale okazał się o wiele trwalszy od Cudu nad Wisłą”. Klęska sanacji w 1939 roku i potwierdzona w 1945 roku powinna pozbawić wszystkich epigonów i egzegetów jakiejkolwiek podstawy do kultywowania przegranych idei i hołubienia skompromitowanych wodzów.
Tymczasem „współczesne urojenia nowej polityki historycznej o »nowej okupacji«, »dwóch wrogach« i tym podobnych wytworach »nowej narracji« mają się nijak do przeszłości”. Diagnozy historyczne na temat sowieckiej okupacji kojarzą się z „poprawnością idioty”.
Istnieje duża asymetria w traktowaniu przez Polskę Niemiec i Rosji ze względu na ich rozliczenia z „demonami historii”. Polacy okazali się bardziej skłonni do wybaczenia Niemcom niż Rosjanom, mimo że okupacja niemiecka pochłonęła zdecydowanie więcej ofiar w społeczeństwie polskim niż okupacja sowiecka. Hitler stawiał na eksterminację narodu polskiego, podczas gdy Stalin dążył do jego zniewolenia. Polski pisarz Andrzej Szczypiorski ujął to w ten sposób: „Kiedy na powojennych gruzach powstała Polska Ludowa, oznaczało to dla olbrzymiej większości narodu ocalenie, które nadeszło w przeddzień niemieckiej zagłady. Polacy uciekli Hitlerowi spod łopaty. Kto tego nie pojmuje, niczego z tamtej epoki nie pojmuje”. Upór Stalina, aby powojenna Polska miała stabilne, trwające do dzisiaj granice, jest kojarzony raczej z chytrością i przebiegłością Gruzina, a nie z korzyściami, jakich Polska doświadcza do dzisiaj. Polska nie chce i nie potrafi uszanować „wrażliwości” Rosji, jeśli chodzi o jej rolę w II wojnie światowej, ale łatwo ulega presji Izraela czy Ameryki, jeśli chodzi o obronę ich „prawdy historycznej”.
Mit mocarstwowy
W książce powraca natrętne pytanie o wszechobecną skłonność do mistyfikacji i mitologizacji polskiej historii przez kolejne pokolenia Polaków, a co jeszcze bardziej irytujące, pytanie o niezdolność do rewizji, i dalej – odrzucenia tego, co zostało zafałszowane dla potrzeb walk politycznych w różnych okresach. Przy czym najtrwalszymi są wybrane mity personalne, przybierające postać symboli narodowych, których pielęgnowanie jest rzekomo świadectwem lojalności patriotycznej.
Polacy, licząc od 1920 roku, lubią powtarzać swoje zasługi w powstrzymaniu nawały bolszewickiej. Szczególnie często cytowana jest wypowiedź lorda Edgara d’Abernona o 18. decydującej bitwie w dziejach, gdy tymczasem na Zachodzie ówczesne awanturnictwo Polski miało bardzo złą prasę. Zwłaszcza Anglicy z wspomnianym „lordem” wypowiadali się o Polakach z pogardą i poczuciem wyższości. Warto zresztą zwrócić uwagę, jak wielu obserwatorów sceny europejskiej – od Kanta począwszy, przez Carla von Clausewitza, po Ottona von Bismarcka wypowiadało się na temat braku instynktu państwowego u współczesnych im Polaków. Zwalano zawsze taką krytykę oczywiście na karb buty niemieckiej (pruskiej), zamiast traktować te uwagi jako powód do przemyśleń nad własną sprawczością wszelkich nieszczęść.
Kolejny raz w wywodach Autora przewija się problem uczciwej i rzetelnej diagnozy interesu narodowego, który bazuje na sentymentach pseudomocarstwowych. Polskie myślenie imperialne – dla wielu samo sformułowanie ociera się o herezję – bazuje ciągle na mrzonkach i fałszywych przesłankach, tak po 1918 roku, jak i obecnie. Profesor pokazuje, że państwa sąsiadujące z Polską na Wschodzie są bardziej antypolskie niż antyrosyjskie. Nie było zatem szans ani na odtworzenie dawnej Rzeczypospolitej (skąd więc „Polska Odrodzona?” Powstało przecież państwo bez granic przedrozbiorowych!), ani na żadną federalizację. Podobnie nie ma obecnie przesłanek – poza fałszywą suflerką zza oceanu – dla regionalnego przywództwa w ramach wymyślanych formatów Trójmorza (mutacji dawnego Międzymorza)*.
Polska idea historiozoficzna „wypychania Rosji z Europy” jest konsekwencją geohistorycznej porażki szlacheckiego imperium w XVIII wieku. Od tego czasu przy narastającej przewadze rosyjskiej potęgi i ogromnej asymetrii potencjałów, jakiekolwiek myślenie o odbudowie polskich wpływów na Wschodzie należy do sfery rojeń i fantazji, a nie realnej polityki. Rojenia te nie mają szans realizacji nie tylko ze względu na słabość polityczną i gospodarczą, ale także są formułowane wbrew woli protektorów zewnętrznych, zwłaszcza Niemiec oraz wbrew woli wschodnich sąsiadów, przeciwnych odbudowie jakiegokolwiek panowania polskiego. Wydaje się ponadto, że polskim politykom rusofobia przesłania wyczucie groźby ze strony ościennych nacjonalizmów, a także jest rezultatem braku zrozumienia dla dynamiki współczesnej geopolityki.
Mit prometeizmu
Decydenci w Polsce, a za nimi bezkrytyczne media (tzw. usługowy komentariat) przyjmują ochoczo wszelkie prognozy dotyczące relatywnego i realnego spadku znaczenia Rosji w stosunkach międzynarodowych. Nie chcą wszak zrozumieć jednej najważniejszej determinanty. Dla Polski z powodu geografii Rosja – silna czy słabsza - zawsze pozostanie realnym wyzwaniem i źródłem zagrożeń, zwłaszcza wtedy, kiedy w oficjalnej doktrynie państwowej będzie nazywana wrogiem. Profesor konstatuje, że Józef Piłsudski nie rozumiał kiedyś geopolityki, ale dzisiejsi politycy III i IV RP nie są bynajmniej od niego lepsi.
Skrajna głupota i brak wyczucia powodują, że polskie rządy od trzech dekad pchają się z poparciem dla Ukrainy, Litwy i Białorusi, gdy naprawdę państwa te ze swojej istoty są antypolskie (żywa jest w nich pamięć feudalnego ucisku, agresji, pańskiej pychy) i takiego poparcia nie oczekują. Niezależnie od tego, kto będzie tam sprawował władzę, nastroje społeczne zawsze będą wobec Polski powściągliwe i niechętne. „Dlaczego więc mamy się cieszyć i wspierać te państwa, które przecież własną tożsamość budują poprzez wyplenienie polskich śladów na swoich już ziemiach”. Wystarczy pojechać na Ukrainę i zobaczyć, jak miejscowi obchodzą się z zabytkami kultury polskiej, na przykład w Podhorcach czy Podkamieniu. Może więc warto zastanowić się i zaprzestać ślepej reprodukcji epigońskiego prometeizmu (uprawianego przez takie ośrodki, jak „Nowa Europa Wschodnia”, Fundacja Batorego, Studio Wschód TVP, Telewizja „Biełsat” i in.), a postawić na krytyczne przewartościowanie Wschodu.
Zastanawia fakt, że domorośli analitycy zajmujący się polityką wschodnią nie chcą dostrzec tej nagiej prawdy, że Polska obecnie nie liczy się w żadnym formacie dyplomatycznego układania się z Rosją, nie bierze udziału – poza histerycznym krzykiem – w rozwiązaniu konfliktu na Ukrainie, ani nie zapobiega agonii tego państwa, wreszcie na własne życzenie jest eliminowana z dialogu międzynarodowego, zwłaszcza z Niemcami i Francją.
Czy naprawdę tak trudno dostrzec, że relacje Polski z Rosją są dyktowane przez obce interesy, a Polska kolejny raz w historii – tym razem w sposób bardziej zawoalowany – jest wprzęgana w rydwan antyrosyjskiej polityki ze szkodą dla interesów własnych? W czyim więc interesie działają media w Polsce i komu służy antyrosyjski jazgot komentatorów i pseudoanalityków? W dyplomacji występują okresy lepsze i gorsze, ale od starożytności wiadomo, że jest to jedyne narzędzie przywracania normalności w świecie skonfliktowanych graczy. Gdzież więc podziała się dyplomacja Rzeczypospolitej?
Przy okazji Autor odnotowuje nie bez racji, że inteligencja PRL-owska, często o chłopskim rodowodzie, miała więcej wspólnego z inteligencją przedwojenną, niż obecne bezrozumne wirtualne stado postinteligentów i osteuropejczyków. Było więcej szacunku dla odmienności i respektu dla reguł gry. Także u schyłku I Rzeczpospolitej – w czasie reform Sejmu Czteroletniego – wykształciło się pokolenie polityków zdolnych do realistycznego poszukiwania kompromisu.
Mit sanacji
Książka stanowi pretekst do dyskusji o tzw. polityce historycznej, uprawianej przez każdą ze stron debat i sporów politycznych. Profesor wprowadza termin „myślozbrodni”, odnoszący się do zakazu „pisania historii na nowo”. A niby dlaczego nie, jeśli dotychczasowe jej wersje są tak okrutnie zafałszowane? Smutkiem jednak napawa to, że tzw. polityka historyczna jest prowadzona przez ludzi, którzy z powodu deficytów edukacyjnych i niewiedzy, złej woli i politykierstwa, a także niedojrzałości emocjonalnej, zacietrzewienia, prymitywnych obsesji i uprzedzeń są gotowi negować to, co dla Polski korzystne i w praktyce działać na jej szkodę. „Bóg pokarał nas w sposób wyjątkowo perfidny”. Nie brakuje szalbierzy, którzy uważają, że ich zasługi historyczne nie zostały odpowiednio docenione. Pasują siebie na mężów opatrznościowych, a nielotom urastają skrzydła.
Stygmatyzowanie niepoprawnie myślących, negacja pluralizmu poglądów i kabotynizm polityczny – to najdelikatniejsze z określeń, odnoszących się do cech owej „polityki historycznej” (zwłaszcza do stosunków polsko-rosyjskich).
Całość spojrzenia na minione stulecie determinuje „syndrom ogłupienia zbiorowego” na tle apologetyzacji Piłsudskiego, który był (jakoby) zwycięzcą w wojnie polsko-bolszewickiej i jedynym obrońcą polskiej niepodległości przed „nawałą ze wschodu”. Można byłoby zawołać, a gdzie Witos, Daszyński, Paderewski, Korfanty, gdzie gen. Rozwadowski? Była to bezsensowna wojna, która przyniosła ogromne straty ludzkie i materialne, na dodatek była katastrofą odłożoną w czasie.
Historyków nie interesuje kwestia racjonalności i skuteczności w ówczesnej polityce oraz nieudolność dowodzenia samego Piłsudskiego.
Dziedzictwo romantyczne i insurekcyjne tkwiące w jego pokoleniu warunkowało postawy „wrodzonej wrogości wobec »reakcyjnej« Rosji i proniemieckich sympatii”. Silne były związki osobiste i polityczne między polskimi i rosyjskimi socjalistami (bolszewikami), wspierane „z tej samej kasy niemieckiego i austriackiego wywiadu”, co oznacza tę samą legitymizację władzy bolszewików i Piłsudskiego.
Odsłaniając kolejny raz tajemnice w kreowaniu przez piłsudczyków kultu Marszałka, Profesor swoją krytykę kieruje przede wszystkim pod adresem współczesnych polityków polskich, którzy niczym infantylne grupy rekonstrukcyjne chcą przywrócić do życia coś, co już dawno powinno być pogrzebane. Epigonizm neosanacji jest szkodliwy tak w sensie politycznym, jak i poznawczym.
Mit Piłsudskiego
Z pewnością inaczej wyglądałaby obecnie Polska, gdyby w ciągu trzech minionych dekad zamiast pomnikomanii i kultywowania legendy postawiono na przyswojenie prawdy o dyktatorze. Piłsudski przecież, niezależnie od wątpliwej roli w przywracaniu Polski na mapę świata, kilka lat po odzyskaniu niepodległości obalił demokrację w drodze krwawego zamachu, czyli popełnił zbrodnię, za którą nigdy nie został ukarany. Co najwyżej, odpowiedział „przed Bogiem i Historią”, czyli przed nikim. III RP stawiała mu pomniki, zbudowała muzeum, nazywała jego imieniem ulice i instytucje publiczne. To spowodowało powszechną dezorientację w wartościowaniu tego, czym jest demokracja, a czym autorytaryzm.
Kult dyktatora wprowadził do polskiej mentalności dysonans poznawczy, którego nie chcą rozwiązać politycy rządzący Polską od trzech dekad. Jest im na rękę odwoływanie się do myśli Marszałka, że społeczeństwo jest niedojrzałe, po gombrowiczowsku infantylne, więc tylko wybrańcy narodu wiedzą, jak nim zarządzać. Ciągoty autorytarne są więc usprawiedliwiane, a demokracja i praworządność (wymawiana przez polityków obozu rządowego z sarkastycznym przedrostkiem „tak zwana”) mają w polskiej kulturze politycznej słabą sankcję etyczną.
Traktowana jak zaklęcie „racja stanu”, dowolnie interpretowana rzekomo zgodnie z „wolą suwerena” dopuszcza obecnie wszelkie nadużycia i sprzyja ciążeniu ku dyktaturze. „W żadnym współczesnym państwie Unii Europejskiej – pisze Autor – nikt nie miałby odwagi ani nawet chęci propagować bezkrytyczny i całkowicie oderwany od ówczesnych i współczesnych realiów historycznych wizerunek jakiegokolwiek polityka, a przy tym skrzętnie recenzować lub wręcz zwalczać wszelkie niepasujące do obowiązującej legendy fakty, a nawet opinie”.
Przeklęte dziedzictwo Piłsudskiego kładzie się cieniem na Święcie Niepodległości 11 listopada, które przekształcono nie bez udziału rządzących w festiwal nienawiści i emanację przemocy.
Moda wśród rządzących na powoływanie się na „ojców niepodległości” – Piłsudskiego, ale i Dmowskiego - pozwala im postrzegać siebie jako strażników tradycji patriotycznej i narodowej, bez głębszej refleksji nad tym, że owi „ojcowie” nie tylko serdecznie się nienawidzili, ale i zasługują na zwyczajne zapomnienie ze względu na liczne grzechy polityczne. Na przykład z okazji nazwania Dworca Wschodniego w Warszawie imieniem Romana Dmowskiego (10.11.2020 r.) największa opozycyjna gazeta wobec rządu donosiła, iż jest on nie tylko patronem współczesnych polskich nacjonalistów, ale był także „przeciwnikiem przyznania kobietom praw wyborczych, antysemitą i ksenofobem. Najwyraźniej rządzącym to nie przeszkadza” („Gazeta Wyborcza”, 13.11.20).
W tym kontekście, niezależnie od ideowych nastawień, należałoby zadać podstawowe pytanie: jaki sens wychowawczy dla dzisiejszych pokoleń mają nazwiska kontrowersyjnych i niejednoznacznych postaci, które już dawno przeszły do historii? Dlaczego nie antycypujemy przyszłości, tylko ciągle zapatrzeni jesteśmy w przeszłość, która przecież nie jest ani świetlana, ani chwalebna?
Mity do obalenia
Wniosek, jaki wynika z kolejnej książki Profesora Modzelewskiego odnosi się przede wszystkim do postulatu przewartościowania oficjalnie zadekretowanej przez świat polityki i mediów tzw. narracji historycznej. Trzeba powrócić do studiowania archiwów, zrewidować doktrynę państwową, a przede wszystkim odejść od tzw. polityki historycznej, opiewającej heroizm i martyrologię tych, którzy niekoniecznie w świetle faktów zasłużyli na pamięć i sławę.
Wydaje się, że nadchodzi czas wymiany elit politycznych w Polsce. Będzie dobra okazja, aby po nowemu spojrzeć na legitymizację rządów nie tylko Józefa Piłsudskiego. Trzeba będzie przede wszystkim odbrązowić ruch „Solidarności”, finansowany z zachodnich funduszy, a także spojrzeć na uczciwość postaci symbolizujących ten ruch, od Lecha Wałęsy zaczynając (jego zresztą dotąd nie oszczędzano), ale także kardynałów, biskupów i świeckich arywistów, od Leszka Balcerowicza począwszy. Trzeba wreszcie postawić pytania o nieuchronność takiej, a nie innej ścieżki transformacji w stronę kapitalizmu, której kosztów społecznych nikt dotąd nie chce policzyć.
Potrzebna jest poważna dyskusja o statusie międzynarodowym Polski. Czy jest on warunkowany naturalnym prestiżem i dobrą reputacją Polski, czy tylko opiera się na woli hegemonicznego imperium i jego kosztownym parasolu ochronnym. Nikt zresztą nie jest w stanie ocenić realnych wartości amerykańskich gwarancji bezpieczeństwa.
Bezsensowna kasandryczna narracja antyrosyjska ma służyć zdobywaniu powszechnego społecznego poparcia dla proamerykańskiej polityki. Przy okazji powstaje pytanie, jak określana jest tzw. wola większości, bez uwzględnienia której wyrażono zgodę na stacjonowanie i utrzymanie obcych wojsk oraz na kosztowne inwestycje zbrojeniowe. Ta polityka wcale nie jest „nasza”, jak często definiuje ją Profesor. Ona jest polityką konkretnego rządu i to ten rząd (tak jak poprzednie i każdy kolejny) powinien ponosić za nią odpowiedzialność, a nie my wszyscy. W tych hasłach o „naszości” pobrzmiewa naiwne zawołanie, że „nie oddamy ani guzika”, po czym w razie zagrożenia pierwsi „wieją” politycy i dowódcy.
Antyrosyjskość nie popłaca także na salonach europejskich. Nawet w najbliższym sąsiedztwie nie uległy jej takie państwa, jak Węgry (niby największy sojusznik w regionie), Słowacja, Węgry czy Austria. Niemcy i Francja prowadzą dwutorową politykę wobec Rosji (trochę sankcji i trochę biznesu). Inni, jak Włosi czy Hiszpania wolą robić interesy i nie wygłupiać się z krytyką Putina.
Mit potęgi III RP
Podnosząc problem polskiej tożsamości międzynarodowej Autor brutalnie odkrywa to, co jest istotą polskiego kapitalizmu, bogacenie się, by jak najszybciej pożegnać się z polską biedą. Realia pokazują, jak Polska została zmarginalizowana w międzynarodowym podziale pracy w porównaniu z PRL („umieliśmy produkować statki i samoloty, nawet odrzutowce”). Peryferyzacja państwa polskiego w systemie międzynarodowym jest faktem.
Polski kapitalizm jest patologiczny i postkolonialny. Przywileje dla tzw. zagranicznych inwestorów kosztem polskiej konkurencji są dowodem działania rządzących na szkodę Polaków. Przeprowadzone w imię obcych interesów „odprzemysłowienie” Polski pokazuje, że był to rezultat zamierzonego działania, a nie przypadek. „Jedyną naszą wielką szansą było zdobycie rynków wschodnich, a przede wszystkim rosyjskiego, bo na zachodnim nikt nie pozwoli nam urosnąć do zbyt dużych rozmiarów. To wtedy nasi »partnerzy strategiczni« narzucili nam antyrosyjską retorykę i udział w sankcjach ekonomicznych, które na wiele lat wyeliminowały nas z tamtego rynku”.
Można by postawić pytanie, po co nam historia, jeśli zamiast „magistra vitae” prowadzi ona do ogłupiania mas i cynicznej gry politycznej. Przed historykami młodego pokolenia stoi przede wszystkim zadanie uwolnienia badań od ich instrumentalizacji politycznej. Czas skończyć z anachronizmami i parodią dyskusji historycznej o „geniuszach narodu”. Należy odbrązowić postaci wyniesione na pomniki (w tym także „polskiego papieża”), zrewidować pod kątem prawdy ich kariery, napisać nowe biografie i rzetelnie osądzić minione formacje polityczne. Wtedy przyjdzie także czas na osądzenie elit III RP, które powtarzając błędy przeszłości stały się wykonawcą obcych interesów.
Co szczególnie dziwi, to nie tylko brak kwalifikacji dzisiejszych przywódców (tak jak kiedyś Piłsudskiego) do poruszania się w sieci złożonych współzależności międzynarodowych. To przede wszystkim brak doświadczenia i kompetencji urzędników zajmujących się zawodowo polityką zagraniczną i międzynarodową. Tak jak kiedyś „chłopcy komendanta”, tak obecnie „chłopcy Kaczyńskiego” nie mają „zielonego pojęcia” o wyrafinowanej grze między potęgami. Tyle, że 100 lat temu świat był mimo wszystko mniej skomplikowany niż jest obecnie.
Co zamiast mitów?
W tym kontekście pojawia się zasadnicze pytanie, skąd w czasach byle jakiej edukacji i upartyjnionej rekrutacji kadr urzędniczych brać fachowców do rządzenia państwem. „Onetinteligencja” i „patointeligencja” są z pewnością dziećmi naszych czasów, „terroru obowiązującej głupoty”, „północnoatlantyckiej poprawności” i Bóg wie jeszcze, jakich innych patologii. To jednak nie oznacza zaniechania wysiłków na rzecz racjonalizacji polityki.
Powrót do lektury eseju Maxa Webera O zawodzie polityka powinien być pierwszym zadaniem każdego, kto ma ambicje spełniania się w życiu publicznym. Należy przywrócić rzeczywistą służbę cywilną i oddzielić stanowiska polityczne od zatrudnianych na drodze konkursowej funkcjonariuszy urzędów publicznych. Wraz z ruchem protestu społecznego trzeba zacząć budować kompleksowy program przebudowy ustroju Rzeczpospolitej, zanim ona upadnie.
W kontekście znawstwa Rosji należałoby stworzyć nowe ośrodki badawcze i propagujące wiedzę o Wschodzie. Masa tzw. ekspertów od Wschodu jest dzisiaj skażona myśleniem doktrynalnym. Merytoryczna i finansowa podległość ośrodków wschodnioznawczych instytucjom rządowym (MSZ i MSWiA) powoduje, że stały się one tubami oficjalnej propagandy, a publikowane analizy, raporty i inne materiały nie mają żadnej zobiektywizowanej wartości naukowej.
Zarówno Ośrodek Studiów Wschodnich, jak i Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego, nie wspominając o Centrum (anty)Dialogu i (nie)Porozumienia, nawiązują do tradycji Instytutu Wschodniego Wiktora Sukiennickiego sprzed wojny, gdzie kreowano uparcie antyrosyjskie projekty (wtedy antysowieckie), które skompromitowały się historycznie.
Strachy postsolidarnościowych elit
Przenoszenie antysowietyzmu i antykomunizmu na współczesną Rosję należy do ważnych elementów „mitu założycielskiego” elit o rodowodzie posolidarnościowym, rządzących Polską. Z tym wiąże się także delegitymizacja Polski Ludowej. Ludziom wykształconym w tamtej formacji ustrojowej zarzuca się irracjonalnie, że wraz z upadkiem komunizmu nigdy nie przestali być „komunistami”, choć w rzeczywistości nigdy nimi nie byli. Poza tym odmawia się samodzielności i zdolności do krytycznego myślenia ludziom niezależnym od posolidarnościowego obozu władzy. W polemikach i nagonkach prasowych trwa dziwaczny powrót do czasów słusznie potępianych za brak pluralizmu światopoglądowego i wolności wyboru. Liczy się jedna doktryna, jeden obóz i jego racje. Wszyscy inaczej myślący niż „panujący zakon” zasługują na anatemę („zdradzieckie mordy”).
Obecnie rządzący Polską odkrywają, że integracja europejska to nie tyle ograniczanie suwerenności państw – ta od dawna jest fikcją w dobie rosnących obiektywnie współzależności – ile utrata własnej tożsamości. W książce mamy kapitalny wykład na temat procesów naśladowania (imitacji) lepszych (w domyśle uniwersalnych czyli zachodnich) wzorców, które prowadziły w ostatnim stuleciu do ciągłego wypierania się swojej tożsamości (konieczność wyjścia ze spuścizny zaborów, potem równanie do wzorca ustroju radzieckiego, „urzeczywistniającego sprawiedliwość społeczną”, wreszcie „harmonizacji” z Zachodem i mianowania się jego częścią – choć nikt tak nas nie postrzega).
Na przykładzie Rosji można byłoby doskonale prześledzić, dokąd prowadziła ją tzw. europeizacja. Ciągłe ścieranie się dwu tendencji – okcydentalistycznej i słowianofilskiej (potem eurazjatyckiej) - prowadziło do katastrof geopolitycznych. Największą z nich stanowiły rewolucje rosyjskie 1917 roku. Autor konstatuje, że „nasze i rosyjskie naśladownictwo skutkuje prowincjonalizmem i brakiem innowacyjności – kopiujemy cudze wzorce, lekceważymy własną odrębność lub nawet nią pogardzamy”. Sztuką jest – i to zadanie należy do elit politycznych i intelektualnych kraju – aby pogodzić tendencje uniwersalizacyjne z ochroną tego, co partykularne i osobne.
W dobie globalizacji i rewolucji informatycznej nie sposób uciec od dyfuzji kulturowej, ale to nie oznacza bezmyślnego przejmowania wszystkich wartości z zewnątrz kosztem rodzimej specyfiki. Do niej należy m.in. ciągłość dorobku kulturowego i materialnego Polaków, a to implikuje zasadniczą rewizję w podejściu do wszystkich pokoleń powojennych.
Straszenie potencjalną agresją Rosji, to strzelanie sobie w stopę. Bo kto zechce inwestować w Polsce, jeśli miałby następnie wszystko stracić. Demonizując zagrożenie ze strony Rosji, rządzący sami sprowadzają się do roli protektoratu. Dramatycznie ogranicza się bowiem pole manewru, przyjmując zabójczą dla własnych interesów interpretację, że wszystko co krytyczne wobec USA, automatycznie działa na korzyść Rosji.
A może by inaczej?
Omawiana książka jest wezwaniem do debaty publicznej na temat stosunków polsko-rosyjskich, „niezastrzeżonej wyłącznie dla ludzi opętanych (?) strachem przed Rosją”. Jest też prowokacją intelektualną wobec, pożal się boże, polskich „sowietologów-rusologów”, którzy we wszystkich ruchach społecznych na Wschodzie (a więc obecnie na Białorusi, a wcześniej na Ukrainie i w Gruzji) widzą jedynie objawy postaw „prozachodnich” i „antyrosyjskich”. Do głowy im nie może przyjść, że są też Białorusini i Ukraińcy prorosyjscy, marzący o dobrym sąsiedztwie z Rosją, pragmatycznej i przyjaznej współpracy.
Współczesną Polskę zalewa ocean wiedzy potocznej, prymitywnego mędrkowania, odwoływania się do mitów i uprzedzeń, ksenofobii i pogardy dla tolerancji. Zalewa nas propaganda, której stylu i manipulowania treściami nie powstydziliby się funkcjonariusze machin propagandowych państw totalitarnych XX wieku.
W Polsce nigdy nie rozumiano podstawowej reguły życia międzynarodowego: w rywalizacji wielkich potęg, myślących w kategoriach realizmu politycznego (przede wszystkim interesów i siły), mniejsze państwa, kierujące się idealizmem, nie mają szans na wymierne sukcesy, nie mówiąc o zwycięstwie czy pokonaniu przeciwnika.
Idealiści i romantycy w ostateczności zawsze przegrywają z realistami i pragmatykami. Tylko ci ostatni gwarantują jaką taką stabilność.
Dlaczego tak oczywista prawda wynikająca z historii, nie może przebić się do świadomości kolejnych pokoleń Polaków? Dlaczego naiwność i zwyczajna głupota rządzą zachowaniami polityków, którzy powołują się na społeczną legitymizację swojej władzy, gdy w rzeczywistości są uzurpatorami z powodu swojej przebiegłości i hipokryzji (co innego deklarują w wyborach, a co innego realizują)? Jak długo jeszcze będziemy stawiać te i podobne pytania, aby doprowadzić wreszcie do zmiany sytuacji?
Stanisław Bieleń
Katedra Studiów Wschodnich, Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW
* Inicjatywę Trójmorza – zgodnie z planami Waszyngtonu – promuje się jako nowy „kordon sanitarny” dla osłabienia Unii Europejskiej i przeszkodzenia w jej integracji z rynkiem rosyjskim
Powyższy tekst to obszerne fragmenty wystąpienia prof. Stanisława Bielenia na konferencji „O stosunkach polsko-rosyjskich – czy Polacy są rusofobami?”, jaka odbyła się 26.11.20 w Krubkach Górkach.
Wyróżnienia i podkreślenia pochodzą od Redakcji SN.
Recenzję omawianej książki prof. W. Modzelewskiego zamieściliśmy w SN 12/20 - Cud nad Wisłą - historia bez lukru