Fundacja Oratio Recta w serii Historia bez IPN wydała książkę Piotra Ciszewskiego Dąbrowszczacy. Na świecie szanowani, w Polsce poniżani.
Autor pokazuje w niej nie tylko wojnę domową w Hiszpanii w latach 1936-39 i rolę Brygad Międzynarodowych, które starały się podtrzymać państwo demokratyczne hiszpańskich republikanów, ale przytacza też liczne biogramy Polaków w nich uczestniczących.
Tematyka Brygad Międzynarodowych dla polskich władz po 89 roku, zwłaszcza tych o proweniencji solidarnościowej, jest ideologicznie obca i - ich zdaniem - szkodliwa. Polska bowiem – zarówno przedwojenna, jak i III RP – opowiadała się po stronie nacjonalistów hiszpańskich i choć otwarcie nie popierała działań faszystów hiszpańskich i włoskich (pozornie ogłosiła się jako neutralna), to po cichu sprzyjała tej ideologii, co pokazuje autor książki m.in. na przykładach odmiennego traktowania bojowników przez różne państwa.
Ten wrogi i pogardliwy stosunek do uczestników walk w Hiszpanii (gdzie uchodzą za bohaterów) w III RP przejawia się nie tylko w próbach wymazania pamięci o nich w przestrzeni publicznej poprzez m.in. zmiany nazw ulic czy skwerów im poświęconych, ale i systematycznym dyskredytowaniu ich przez „historyków” IPN.
Autor przytacza we wstępie niektóre z epitetów, jakimi określają oni Dąbrowszczaków: „jeźdźcy komunistycznej apokalipsy”, „żołnierze Stalina” (Piotr Gontarczyk), współodpowiedzialni za okres represji po 1944 (Daniel Czerwiński), „maszyny do zabijania, pijani ideologią i głodni krwi wrogowie ludu” (Wojciech J. Muszyński).
„Sam IPN poszedł w swej manipulacji historią Brygad Międzynarodowych tak daleko, że jego przedstawiciele czują się w obowiązku pouczać inne narody w sprawie pamięci historycznej, krytykując upamiętnianie antyfaszystowskich ochotników na zachodzie Europy, a także w samej Hiszpanii” – pisze Piotr Ciszewski.
„Prawicowych ekspertów od polityki historycznej kłuje w oczy, że w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Francji i innych krajach pomniki poświęcone Brygadom Międzynarodowym są otaczane powszechną czcią.[…] Na całym świecie jest ich kilkaset […] i nikt nie myśli o ich usunięciu.[…] W Hiszpanii niemal każde z pól bitewnych, na których zmagania toczyły Brygady jest oznaczone pomnikami oraz tablicami pamiątkowymi[…] a w dbanie o pamięć o członkach Brygad Międzynarodowych włączyło się również hiszpańskie państwo”.(Pokazuje to nawet najnowszy film Pabla Almodovara – „Matki równoległe” – przyp. al)
To, co w III RP opowiadają usłużni rządowi historycy, politykierzy, ma się nijak do rzeczywistości. Jednak wiedza oparta na badaniach naukowych nie jest u nas rozpowszechniana, a wręcz wymazywana z pamięci. Nowych badań w Polsce na ten temat prawie nie ma, bo takich badań państwo nie finansuje. Wskutek tego, każda inicjatywa wydawnicza na ten temat wykorzystująca rzetelne badania i podająca zweryfikowane fakty staje się cenną cegiełką w pokazywaniu prawdy historycznej, nie ubranej w ideologię.
Opowieść Piotra Ciszewskiego o Brygadach Międzynarodowych w Hiszpanii podzielona jest na dwie części: w pierwszej autor pokazuje skomplikowaną sytuację społeczno-polityczną w Hiszpanii początku wieku XX, zwłaszcza od 1930 roku. Polski czytelnik zapewne mało zna ówczesne realia nie tylko Hiszpanii, ale i całej Zachodniej Europy, niemniej wiele wydarzeń, jakie opisuje autor książki skłania do porównań z dzisiejszą sytuacją. Także z polityką zagraniczną rządu polskiego i stosunku II RP do własnych obywateli w kraju i na obczyźnie.
W części tej pokazano tworzenie się Brygad Międzynarodowych, w tym – polskiej XIII Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego, i ich walk w całej Hiszpanii. W brygadach uczestniczyło ok. 5 tysięcy Polaków, zginęło – ok. 3 tysiące. Byli wśród nich zarówno Polacy z obszaru ówczesnej Polski, jak i emigranci, głównie z Francji. Po upadku republiki los rzucał ich w różne strony świata, większość trafiła albo do obozów jenieckich, albo do innych armii walczących z państwami osi, gdyż Polska zamknęła przed nimi granice.
Jak można wyczytać w piśmie MSW z 1939 roku – Polacy uczestniczący w wojnie domowej w Hiszpanii byli „elementem na tyle wywrotowym, iż ich napływ do kraju jest zdecydowanie niebezpieczny i z tego tytuły wyraźnie szkodliwy”. Pozbawiono ich nawet obywatelstwa.
A jacyż to byli „wywrotowcy”, Piotr Ciszewski pokazuje na przykładach 30 biogramów uczestników Brygad – bardziej lub mniej obszernych, gdyż dane o wielu uczestnikach wojny hiszpańskiej są nieznane. Studiowanie tych biogramów daje wgląd nie tylko w losy każdego z żołnierzy, ale przede wszystkim w sytuację społeczno-polityczną sanacyjnej Polski. Poprzez lekturę pojedynczych życiorysów poznajemy ogromne rozwarstwienie społeczne w Polsce, analfabetyzm, skrajną biedę zmuszającą do szukania pracy za granicą (skąd my to znamy?) lub możliwości zaciągnięcia się do wojska, położenie chłopstwa, strajki na wsiach (kto dziś o tym pamięta?), bezrobocie, antysemityzm, faszyzację, represje polityczne, przemoc państwa wobec słabszych ekonomicznie grup społecznych, itd.
Biogramy pokazują też zmiany polityczne, które dotknęły wielu Dąbrowszczaków; padali oni przed 1956 ofiarą czystek stalinowskich, walki z trockizmem, nagonki antysemickiej w 1968 i … poniżania w III RP.
Lektura to zatem mocno kształcąca, weryfikująca obecne dobre mniemanie obozu rządzącego o II RP, także o miejscu naszego państwa w przedwojennej Europie. Lektura prowadząca do banalnej może konstatacji, iż demokracja, sprawiedliwość społeczna, nie spadają z nieba, nie są darem losu, ale trzeba je wywalczyć. To dar od tych ludzi, którzy w walce za nią nie wahali się poświęcić swojego życia.
Anna Leszkowska
Dąbrowszczacy. Na świecie szanowani, w Polsce poniżani, Piotr Ciszewski, Fundacja Oratio Recta, Warszawa 2018, s. 413