Rośniemy!
Rośniemy!Autor: Andrzej Klimek 2008-06-02
W ostatnich 150 latach czÅ‚owiek przeciÄ™tnie podrósÅ‚ o 20 cm i tendencja zwiÄ™kszania wzrostu utrzymuje siÄ™ we wszystkich wysoko rozwiniÄ™tych krajach.
Naukowcy nie potrafiÄ… wytÅ‚umaczyć szczegóÅ‚owo przyczyn tego zjawiska, z pewnoÅ›ciÄ… jednak jest ono spowodowane czynnikami cywilizacyjnymi. Z Å‚atwoÅ›ciÄ… zauważamy, że obecnie mÅ‚odzież polska przewyższa na ogóÅ‚ swoich rodziców wzrostem, a ponadto tÄ™ wiÄ™kszÄ… wysokość, jak i dojrzaÅ‚ość pÅ‚ciowÄ…, osiÄ…ga wczeÅ›niej aniżeli poprzednie pokolenie. Spostrzeżenie to zostaÅ‚o w peÅ‚ni potwierdzone przez specjalistów.
Jak wynika z zapisów wojskowych komisji poborowych, w ciÄ…gu minionego stulecia mężczyźni uroÅ›li w Polsce Å›rednio o 10 cm. W 1874 r. najwyżsi rekruci mieli 163,8 cm, póÅ‚ wieku później Å›redni wzrost byÅ‚ wiÄ™kszy o 3 cm, a w 1977 r. wynosiÅ‚ 173,2 cm. W nastÄ™pnej dekadzie wzrost 19-latków byÅ‚ wiÄ™kszy o 2 cm. WedÅ‚ug pomiarów wzrostu studentów warszawskiej AWF, od 1959 roku dziewczyny urosÅ‚y ponad 4 cm, chÅ‚opcy zaÅ› wiÄ™cej niż 5 cm. Obecnie Å›redni wzrost 19-letniego Polaka wynosi ok. 177 cm, jego równieÅ›nicy – 164 cm.
DziÅ› nie ulega żadnej wÄ…tpliwoÅ›ci, że od poÅ‚owy XIX wieku wystÄ™puje staÅ‚a tendencja do powiÄ™kszania siÄ™ wysokoÅ›ci ciaÅ‚a osób dorosÅ‚ych w nastÄ™pujÄ…cych po sobie pokoleniach. RoÅ›nie też wysokość ciaÅ‚a dzieci w każdym wieku, poczynajÄ…c od noworodków, w stosunku do ich równieÅ›ników z wczeÅ›niejszych roczników. Obserwuje siÄ™ też wczeÅ›niejsze dojrzewanie pÅ‚ciowe i szybsze wzrastanie.
1 cm na dziesięciolecie
Zjawiska te zaobserwowano we wszystkich wysoko cywilizowanych krajach, bez wzglÄ™du na ich poÅ‚ożenie geograficzne, klimat czy przynależność rasowÄ… mieszkaÅ„ców. PrzeciÄ™tne przyrosty wysokoÅ›ci ciaÅ‚a od 1880 r. sÄ… podobne zarówno w krajach Europy, jak i w Australii, Ameryce PóÅ‚nocnej czy Japonii i wynoszÄ… okoÅ‚o 1 cm na dziesiÄ™ciolecie.
Naukowcom nie udaÅ‚o siÄ™, jak dotÄ…d, wytÅ‚umaczyć mechanizmu pojawienia siÄ™ i trwania trendu wzrostowego. PowstaÅ‚o wiele teorii, ale żadna nie tÅ‚umaczy zjawiska w sposób wystarczajÄ…cy. Nie ulega wÄ…tpliwoÅ›ci, że wzrost jest jednym z czynników genetycznych, ale wpÅ‚ywa naÅ„ również sposób odżywiania, wychowania, tryb życia, a także… miejsce zamieszkania. We wszystkich, o dziwo, krajach nasilenie trendu wzrostowego jest wiÄ™ksze w miastach, aniżeli na wsi, wiÄ™ksze w aglomeracjach ponadpóÅ‚milionowych niż w miastach liczÄ…cych 100-200 tysiÄ™cy mieszkaÅ„ców itd.
WiÄ™kszość badaczy tego problemu uważa, że zwiÄ™kszanie wzrostu jest efektem łącznego dziaÅ‚ania wielu czynników zwiÄ…zanych z rewolucjÄ… przemysÅ‚owÄ… i cywilizacyjnÄ…, która rozpoczęła siÄ™ wÅ‚aÅ›nie przed 120 laty. Ekonomiczny rozwój kraju stwarza możliwoÅ›ci lepszego odżywiania siÄ™ ludnoÅ›ci i poprawy warunków mieszkaniowych. Rozpowszechnia siÄ™ higiena, kultura fizyczna i sport, nastÄ™puje poprawa stanu zdrowotnoÅ›ci.{mospagebreak}
Rozwój komunikacji oraz masowa emigracja ludnoÅ›ci ze wsi do miast sprzyjajÄ… wymianie genetycznej (mieszane małżeÅ„stwa miejsko-wiejskie). Jest przy tym niezwykle ciekawe, że czynnikiem wzrostu może być nawet… poziom wyksztaÅ‚cenia (zaobserwowano szybszy wzrost dzieci, których rodzice majÄ… wyższe wyksztaÅ‚cenie).
Niezależnie od ogólnej tendencji rozwojowej, wzrost jest indywidualnÄ… cechÄ… osobniczÄ…. W każdej populacji można znaleźć jednostki wyższe lub niższe od Å›redniej, Å›rednie te różniÄ… siÄ™ zaÅ› w poszczególnych populacjach. PrzeciÄ™tny 18-latek amerykaÅ„ski rasy biaÅ‚ej przekraczaÅ‚ przed 30 laty (z tego okresu sÄ… poniższe dane) 172 cm, rasy czarnej – 167 cm, Polak – 165 cm, JapoÅ„czyk – 155 cm, a Pigmej afrykaÅ„ski – 146 cm. Obecnie najwyżsi sÄ… Holendrzy (przeciÄ™tny mÅ‚odzian ma 183 cm), a za nimi idÄ…: DuÅ„czycy (179 cm), Szwedzi i Norwegowie (178 cm), Amerykanie i Anglicy (175 cm).
Najwyższy - najniższy
Poważne różnice wzrostu wystÄ™pujÄ… miÄ™dzy poszczególnymi osobnikami. Najwyższy byÅ‚ prawdopodobnie zmarÅ‚y w 1940 r. Amerykanin Robert Wadlow, który w dniu Å›mierci mierzyÅ‚ 272 cm. ZmarÅ‚ w wieku 22 lat i rósÅ‚ aż do koÅ„ca życia. Za najwyższÄ… kobietÄ™ uważa siÄ™ NiemkÄ™ MariÄ™ Wedde o wzroÅ›cie 263 cm. ZmarÅ‚a w 1885 r. w Paryżu majÄ…c 19 lat. Jako najniższÄ… kroniki odnotowujÄ… HolenderkÄ™ Pauline Masaters, która umierajÄ…c w wieku 19 lat miaÅ‚a tylko 61 cm wzrostu. Jak widać, poważne anomalie rozmiarów ciaÅ‚a nie sprzyjajÄ… dÅ‚ugiemu życiu.
Wzrost indywidualny zależy od hormonów, zwÅ‚aszcza od somatotropiny, zwanej hormonem wzrostu. Jest ona produkowana przez gruczoÅ‚ przysadki mózgowej. Hormon ten stymuluje wzrost i podziaÅ‚ komórek, zwÅ‚aszcza w tkance mięśniowej i kostnej. Jego dziaÅ‚anie polega na regulowaniu produkcji biaÅ‚ek, tÅ‚uszczów i wÄ™glowodanów w organizmie. Niedomagania przysadki sÄ… przyczynÄ… karÅ‚owatoÅ›ci lub gigantyzmu. Nie wiadomo jednak, jakie sÄ… przyczyny niewielkiej różnicy wzrostu miÄ™dzy osobnikami danej populacji.
Jeszcze jedno pokolenie?
Fizjolodzy zastanawiajÄ… siÄ™, jak dÅ‚ugo potrwa obecny trend powiÄ™kszania wzrostu czÅ‚owieka. Nie wiemy, czy górna granica jest zakodowana w naszych genach, czy też zmienia siÄ™ na bieżąco. Faktem jest, że zwiÄ™kszony wzrost powoduje coraz wiÄ™ksze obciążenie serca – musi ono pompować krew przez wydÅ‚użone arterie. DÅ‚ugie rÄ™ce i nogi silniej obciążajÄ… i niszczÄ… stawy, krÄ™gosÅ‚up częściej odmawia posÅ‚uszeÅ„stwa. Zauważono równoczeÅ›nie, że powiÄ™kszenie wzrostu odbywa siÄ™ gÅ‚ównie przez wydÅ‚użanie siÄ™ uda, a nie korpusu ciaÅ‚a. Zdaniem niektórych specjalistów, przyrost wysokoÅ›ci ciaÅ‚a zakoÅ„czy siÄ™ w nastÄ™pnym pokoleniu.
Na razie jednak Å›wiat roÅ›nie. Ze statystyk wynika, że w 1970 r. jeden mężczyzna na dziesiÄ™ciu przekraczaÅ‚ 180 cm. DziÅ› jest ich dwóch, a niebawem bÄ™dzie wiÄ™cej. Zauważyli to krawcy i producenci odzieży (nawiasem mówiÄ…c, roÅ›nie też systematycznie wielkość stopy i dziÅ› panie potrzebujÄ…ce obuwia numer 40 i wiÄ™cej nie należą już do rzadkoÅ›ci), nie chcÄ… zauważyć architekci i konstruktorzy. Piloci samolotów bojowych coraz częściej narzekajÄ… na brak miejsca w ciasnych kabinach, a dzieci siedzÄ… w szkolnych Å‚awkach pokurczone. W tramwajach i autobusach trudno stać, ale i siedzieć. Nawet wchodzÄ…c do wÅ‚asnego domu niektórzy muszÄ… pochylić gÅ‚owÄ™, by nie uderzyć o framugÄ™…