Rosół i przywary, czyli o przeszłości w języku
Na ogóÅ‚ żywo reagujemy na pojawianie siÄ™ nowego sÅ‚ownictwa w polszczyźnie. CzÄ™sto jesteÅ›my niemal Å›wiadkami narodzin nowych sÅ‚ów, np. czekadeÅ‚ko 'rodzaj przekÄ…ski na czas czytania karty i czekania na zamówione danie', kuczmizacja, oszoÅ‚om, samobój 'bramka samobójcza', samowolka, zakupoholik. Dostrzegamy też wpÅ‚ywy obce w jÄ™zyku, np. gwaÅ‚towny przyrost anglicyzmów w różnych dziedzinach życia w latach 80. i 90. Ciekawym przedmiotem obserwacji jÄ™zykowej mogÄ… być jednak także wyrazy zadomowione w polszczyźnie, powstaÅ‚e w dalszej lub bliższej przeszÅ‚oÅ›ci.
Poznanie jednostkowych losów wyrazów współżyjÄ…cych ze sobÄ… wspóÅ‚czeÅ›nie w jÄ™zyku nie jest Å‚atwe. PowstawaÅ‚y one przecież w różnych czasach, w różnych warstwach spoÅ‚ecznych i w różnych regionach. Wiele ze sÅ‚ów od dawna wystÄ™pujÄ…cych w polszczyźnie zmieniÅ‚o swoje znaczenie, przez co zatarÅ‚a siÄ™ wyrazistość ich budowy sÅ‚owotwórczej. Uchwycenie pierwotnych aspektów znaczeniowych powstawania jednostek jÄ™zykowych jest jednak bardzo interesujÄ…ce i pouczajÄ…ce. Pozwala nam ono zdobyć dużo informacji o życiu, zachowaniu, upodobaniach i odczuciach naszych przodków.
Czasem zestawienie wyrazów formalnie sobie bliskich, ale znaczeniowo obecnie od siebie odlegÅ‚ych doprowadza do wysnucia ciekawych wniosków, dotyczÄ…cych
Popularnym trunkiem od dawna byÅ‚o niewÄ…tpliwie piwo, Å›wiadczy o tym wyraz piwnica. Znane nam podziemne pomieszczenie, znajdujÄ…ce siÄ™ najczęściej pod budynkiem, sÅ‚użące zwykle do przechowywania zapasów na zimÄ™, żywnoÅ›ci, opaÅ‚u i innych rzeczy kojarzy siÄ™ sÅ‚usznie z piwem. SÅ‚ownik Lindego potwierdza, że w piwnicy dość dÅ‚ugo przechowywano gÅ‚ównie piwo, wino i inne trunki.
W jaki sposób gotowano kiedyÅ› rosóÅ‚? Wyraz rosóÅ‚ (pierwotnie rozsóÅ‚) motywowany jest czasownikiem rozsolić. MiÄ™so musiaÅ‚o być najpierw zasolone, a później rozsolone. RosóÅ‚ byÅ‚ wiÄ™c poczÄ…tkowo sÅ‚onÄ… wodÄ…, uzyskanÄ… z solonego miÄ™sa, która mogÅ‚a być wykorzystywana do gotowania smacznej zupy.
Znane nam wszystkim naleÅ›niki i kisiel niewiele majÄ… dziÅ› wspólnego z dawnym sposobem ich sporzÄ…dzania. Struktura wyrazu naleÅ›niki wskazuje prawdopodobnie na to, że poczÄ…tkowo pieczono je na liÅ›ciach kapuÅ›cianych. Natomiast pojawiajÄ…cy siÄ™ na stoÅ‚ach kisiel byÅ‚ niewÄ…tpliwie kiedyÅ› daniem zakwaszanym, wiąże siÄ™ on przecież z czasownikiem kisić. ByÅ‚a to potrawa postna, przyrzÄ…dzana z mÄ…ki owsianej.
Czasem jadÅ‚o siÄ™ przypaliÅ‚o i pozostawaÅ‚y w garnkach przywary, pochodzÄ…ce od dawnego czasownika przywarzyć 'przypalić?' Dzisiejsza przywara 'wada, zÅ‚a skÅ‚onność, zÅ‚e przyzwyczajenie' ma zatem powiÄ…zanie z kuchniÄ…. Tego typu rekonstrukcje jÄ™zykowe, obejmujÄ…ce wyrazy od dawna w polszczyźnie używane, o zatartej dziÅ› motywacji sÅ‚owotwórczej i wystÄ™pujÄ…ce w nowych znaczeniach, pozwalajÄ… nam poznać lepiej kulturÄ™ naszych przodków. Należy je przeprowadzać jednak z ostrożnoÅ›ciÄ… i dużą dozÄ… krytycyzmu, aby nie znieksztaÅ‚cić przeszÅ‚oÅ›ci zakonserwowanej w jÄ™zyku.
oem software Odsłony: 4169