Dlaczego nauka nie chce służyć gospodarce?
Dlaczego nauka nie chce służyć gospodarce?
Autor: Andrzej Myczko 2008-04-05
Liberalny system rozliczania nakÅ‚adów na naukÄ™ powoduje, że prowadzi siÄ™ gÅ‚ównie prace teoretyczne, niekomercyjne, bez perspektyw na wdrożenie.
Fakt, że w ocenach Komisji Europejskiej Polska pod wzglÄ™dem innowacyjnoÅ›ci zajmuje szóstÄ… od koÅ„ca pozycjÄ™ oraz, że kraje Å›rednio zaawansowane w tym zakresie dogonimy dopiero za 20 lat, nie powinien zaskakiwać. Jest on efektem konsekwentnie prowadzonej antyinnowacyjnej polityki w okresie ostatnich 15 lat a niskie nakÅ‚ady finansowe na naukÄ™ przyczyniÅ‚y siÄ™ do tego tylko w niewielkim stopniu.
SÄ…dzÄ™ nawet, że nadmierne zwiÄ™kszanie nakÅ‚adów budżetowych w tym okresie, przy istniejÄ…cym systemie oceny jednostek naukowych oraz sposobie ich finansowania, byÅ‚oby nieefektywne i wykorzystane do finansowania prac obojÄ™tnych dla rozwoju naszej gospodarki. Bowiem szczegóÅ‚owa wiedza o otaczajÄ…cych nas zjawiskach, o sposobie rozwiÄ…zywania problemów gospodarczych, nie gwarantuje dopÅ‚ywu innowacyjnych rozwiÄ…zaÅ„ dla naszej gospodarki.
W wielu przypadkach wysoki poziom formalny wiedzy polskich naukowców wspomagany jest dobrÄ… znajomoÅ›ciÄ… rozwiÄ…zaÅ„ stosowanych w gospodarce zagranicznej. Liczne wyjazdy zagraniczne i staże naukowe podnoszÄ… wiedzÄ™ naszych wykÅ‚adowców uniwersyteckich w tym zakresie. To teoretycznie powinno doprowadzic do wÅ‚aÅ›ciwego planowania wÅ‚asnych prac badawczych, prac magisterskich, doktorskich i habilitacyjnych pod kÄ…tem dalszego ich wykorzystania w przemyÅ›le. Jednakże liberalny system rozliczania nakÅ‚adów na naukÄ™ powoduje, że prowadzi siÄ™ gÅ‚ównie prace teoretyczne, niekomercyjne, bez perspektyw na wdrożenie. PowstaÅ‚ samonapÄ™dzajÄ…cy siÄ™ system, w którym specjaliÅ›ci o bardzo wysokim poziomie formalnego wyksztaÅ‚cenia prowadzÄ… przez caÅ‚e swoje naukowe życie wyłącznie badania o charakterze poznawczym, nigdy nie komercjalizujÄ…c wyników swych badaÅ„. Teoria tworzy nastÄ™pnÄ… teoriÄ™, nie ma patentów, gospodarka ponosi koszty, ale brakuje jej innowacyjnych rozwiÄ…zaÅ„. W naszym instytucie wychodzimy z zaÅ‚ożenia, że w takim systemie można ksztaÅ‚cić humanistów, jednak w przypadku zawodów technicznych student powinien już w trakcie ksztaÅ‚cenia mieć kontakt z opracowywaniem innowacyjnych rozwiÄ…zaÅ„, a przyszÅ‚y pracodawca powinien otrzymać peÅ‚nowartoÅ›ciowego fachowca, gotowego również w firmie kreować innowacyjne technologie. Aby sprostać istniejÄ…cemu zapotrzebowaniu, w naszym instytucie dużą rangÄ™ przypisano ksztaÅ‚ceniu absolwentów szkóÅ‚ wyższych na poziomie studiów doktoranckich. OtrzymujÄ… oni wiedzÄ™ praktycznÄ… zwiÄ…zanÄ… z proinnowacyjnoÅ›ciÄ… naszej gospodarki, gÅ‚ównie z otoczenia rolnictwa.
Polscy naukowcy, zwÅ‚aszcza fizycy, chemicy i matematycy, publikujÄ… wyniki swych prac w najlepszych Å›wiatowych wydawnictwach. Przynosi to Polsce chwałę, ale należy pamiÄ™tać, że w ten sposób finansujemy rozwój najbogatszych Å›wiatowych koncernów, bo tylko one obecnie mogÄ… wykorzystać tÄ™ bardzo zaawansowanÄ… wiedzÄ™ do rozwiÄ…zaÅ„ komercyjnych. Polski przemysÅ‚, oparty na maÅ‚ych i Å›rednich przedsiÄ™biorstwach, ciÄ…gle jeszcze wymaga gotowych do wdrożenia innowacyjnych technologii. MÅšP obecnie dobrze sobie radzÄ… z pracami zwiÄ…zanymi z procesem wdrożenia do produkcji nowych technologii, czy też nowych wyrobów, jednak nie posiadajÄ… wÅ‚asnych laboratoriów ani bazy badawczej, która wyniki badaÅ„ teoretycznych pozwoliÅ‚aby przeksztaÅ‚cać w gotowy produkt.{mospagebreak}
Czas na wyciÄ…ganie wniosków
Opisana powyżej sytuacja spowodowaÅ‚a, że Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, rozwijajÄ…c swojÄ… bazÄ™ badawczÄ…, dostosowaÅ‚ jÄ… do potrzeb maÅ‚ych i Å›rednich przedsiÄ™biorstw pracujÄ…cych w otoczeniu rolnictwa. Nasze prace i usÅ‚ugi badawcze polegajÄ… na opracowywaniu systemów produkcyjnych, technologii, doskonaleniu urzÄ…dzeÅ„ oraz na pomocy przy wprowadzaniu gotowych wyrobów do obrotu handlowego. Dlatego produkty doskonalone przy wspóÅ‚pracy z IBMER posiadajÄ… komplet dokumentów certyfikacyjnych zwiÄ…zanych z oznaczeniem ich znakami bezpieczeÅ„stwa, a w przypadku pojazdów i ciÄ…gników rolniczych - Å›wiadectwa homologacyjne, które umożliwiajÄ… legalne wprowadzanie wyrobów na rynek. Należy zauważyć, że wiele firm wprowadza na polski rynek urzÄ…dzenia bez wymaganych deklaracji zgodnoÅ›ci wyrobu z dyrektywami dotyczÄ…cymi bezpieczeÅ„stwa, a czÄ™sto deklaracja wystawiana jest bez potwierdzonej odpowiednimi badaniami oceny zagrożeÅ„ i bez badania dokumentacji. Firmy w sposób bezwzglÄ™dny wykorzystujÄ… istniejÄ…ce w Polsce luki w systemie kontroli i nadzoru handlu. Ta sytuacja powoduje nadmiernÄ… wypadkowość powodowanÄ… wprowadzaniem urzÄ…dzeÅ„ i maszyn nie speÅ‚niajÄ…cych warunków bezpieczeÅ„stwa. Ten poważny problem, który można rozwiÄ…zać tylko poprzez kompleksowe podejÅ›cie już na etapie badaÅ„ innowacyjnych, niestety, nie jest uwzglÄ™dniany w przedstawianych nam coraz to nowych pomysÅ‚ach na reformowanie naszej nauki. WiÄ™cej, prowadzenie badaÅ„ w tym zakresie oraz utrzymanie statusu potrzebnych do tego celu laboratoriów certyfikacyjnych i homologacyjnych przez wielu przedstawicieli nauki jest niedoceniane i lekceważone. Mimo, że utrzymanie statusu takich laboratoriów podlega ocenie miÄ™dzynarodowej, wymaga prowadzenia badaÅ„ naukowych na najwyższym poziomie, a utrzymanie niezbÄ™dnej bazy laboratoryjnej jest niezwykle kosztowne. Przyczyna takiego traktowania jest jedna; uczelnie wyższe oraz PAN nie majÄ… tutaj żadnego udziaÅ‚u, a to ich reprezentanci w Radzie Nauki ksztaÅ‚tujÄ… parametry oceny. Dla wspóÅ‚pracy nauki z gospodarkÄ…, zwÅ‚aszcza takich jednostek jak IBMER, również bardzo niekorzystne jest usuniÄ™cie z oceny parametrycznej punktacji za realizacjÄ™ umów wieloletnich z jednostkami gospodarczymi. Psuje to bowiem prawdziwy obraz kontaktów naszej nauki z przemysÅ‚em i w dalszej perspektywie doprowadzi do rezygnacji z utrzymywania potrzebnych przemysÅ‚owi laboratoriów. Po co bowiem ponosić wysokie koszty na utrzymanie ich statusu, skoro Å‚atwiej żyć z publikacji w wysoko notowanych czasopismach? Ich punktacja w ocenie parametrycznej jest w mojej ocenie przynajmniej trzykrotnie przeszacowana. Jest to wiÄ™c jeszcze jeden hamulec zniechÄ™cajÄ…cy naukowców do efektywnej wspóÅ‚pracy z przemysÅ‚em.
PodsumowujÄ…c, można by demagogicznie stwierdzić, że przecież wszystkie badania sÄ… innowacyjne. Niestety, nie wszystkie sÅ‚użą wdrażaniu innowacji. ZwÅ‚aszcza te, które sÄ… prowadzone w jednostkach o nieprzystosowanym do wdrażania systemie organizacyjnym i nie posiadajÄ…cych kadry przygotowanej do komercjalizowania wyników badaÅ„. Dlatego, moim zdaniem, obecnie przy reformowaniu naszego systemu należy zadbać, aby odpowiedzialnoÅ›ci za innowacyjność nie powierzyć tym jednostkom, które nigdy nie miaÅ‚y w tym zakresie sukcesów.
Jednak mimo tej niekorzystnej, utrzymujÄ…cej siÄ™ już 15 lat, sytuacji dla dziaÅ‚alnoÅ›ci jbr-ów IBMER utrzymaÅ‚ uprawnienia:
do nadawania stopnia naukowego doktora i doktora habilitowanego nauk rolniczych z zakresu inżynierii rolniczej
do wydawania certyfikatów bezpieczeÅ„stwa maszyn i urzÄ…dzeÅ„ rolniczych
do badania maszyn i urządzeń rolniczych w ramach obowiązkowej certyfikacji bezpieczeństwa
do badaÅ„ homologacyjnych pojazdów wszystkich kategorii (w tym wedÅ‚ug dyrektyw 74/150/EWG i 2003/37/WE) oraz prowadzenia kontroli zgodnoÅ›ci produkcji w tym zakresie
do badań homologacyjnych typu przedmiotu wyposażenia lub części pojazdu według dyrektyw 74/151/EWG, 74/152/EWG, 74/346/EWG, 74/347/EWG, 75/321/EWG, 76/432/EWG, 76/763/EWG, 77/311/EWG, 77/536/EWG, 77/537/EWG, 78/933/EWG, 79/533/EWG, 79/622/EWG, 80/720/EWG, 86/297/EWG, 86/298/EWG, 86/415/EWG, 86/402/EWG, 89/173/EWG (Załączniki I, II, V, VI) oraz prowadzenia kontroli zgodności produkcji w tym zakresie
do badaÅ„ homologacyjnych typu przedmiotu wyposażenia lub części pojazdu wedÅ‚ug Regulaminów EKG ONZ nr 71, 86 oraz prowadzenia kontroli zgodnoÅ›ci produkcji w tym zakresie
do badaÅ„ wedÅ‚ug metodyki OECD, dotyczÄ…cych ciÄ…gników rolniczych
do badania i certyfikacji maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego w trybie dobrowolnym
do badaÅ„ ciÄ…gników i kabin zgodnie z oficjalnymi kodami OECD
do wydawania atestów na materiaÅ‚y, elementy i konstrukcje budowlane dla budownictwa rolniczego
do peÅ‚nienia funkcji Jednostki KontrolujÄ…cej w zakresie urzÄ…dzeÅ„ do pozyskiwania mleka i termicznej obróbki produktów mleczarskich.
Statutowym celem IBMER jest opracowywanie naukowych podstaw rozwoju mechanizacji i energetyzacji rolnictwa oraz budownictwa rolniczego. Prace w tym zakresie powinny sÅ‚użyć rozwojowi szeroko rozumianej infrastruktury koniecznej do prawidÅ‚owego funkcjonowania terenów wiejskich.
Instytut nasz jest również rzecznikiem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakresie oceny i homologacji maszyn rolniczych, peÅ‚ni funkcjÄ™ branżowego oÅ›rodka informacji naukowo-technicznej oraz oÅ›rodka normalizacji. {mospagebreak}
Jak to zrobić
Dotychczasowa dziaÅ‚alność IBMER dotyczyÅ‚a konsolidacji badaÅ„ wokóÅ‚ wybranych celów oraz zajÄ™cia stabilnej i liczÄ…cej siÄ™ pozycji w Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA). Dla lepszego planowania badaÅ„ i w celu poprawienia wspóÅ‚pracy z liczÄ…cymi siÄ™ w inżynierii rolniczej badaczami prowadziliÅ›my z nimi aktywnÄ… wspóÅ‚pracÄ™ w ramach zorganizowanych przez nas MiÄ™dzynarodowych Sieci Naukowych i naszego Centrum DoskonaÅ‚oÅ›ci.
Mamy jednak Å›wiadomość, że aby zapewnić sobie wpÅ‚yw na trwaÅ‚y i konkurencyjny rozwój gospodarczy oraz wysokÄ… pozycjÄ™ wÅ›ród placówek naukowych tworzÄ…cych ERA powinniÅ›my ciÄ…gle poszukiwać nowych rozwiÄ…zaÅ„ i wytyczyć wÅ‚aÅ›ciwe dla naszego instytutu miejsce wÅ›ród organizacji nie tylko naukowych, ale również gospodarczych. RozpoczÄ™ta w 2006 r. restrukturyzacja IBMER spowodowaÅ‚a, że mimo niekorzystnych warunków finansowania jbr-ów, nasz instytut wspiera i oddziaÅ‚uje na rozwój firm w rolnictwie i jego otoczeniu na różne sposoby.
Wdrożenia - problem pieniędzy
Zmiany zwiÄ…zane z transformacjÄ… pogłębiÅ‚y zróżnicowanie poziomu rozwoju w poszczególnych regionach kraju. SÄ… regiony o dużej dynamice rozwoju gospodarczego, zwÅ‚aszcza w sektorze MSP, w których wskaźnik liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkaÅ„ców przekracza 32 oraz regiony, w których liczba podmiotów gospodarczych maleje i w których ubywa miejsc pracy. W gorszej sytuacji sÄ… regiony o dużym rozdrobnieniu gospodarstw rolniczych i te, w których wczeÅ›niej skupione byÅ‚y gospodarstwa PGR. Dlatego nasza dotychczasowa dziaÅ‚alność innowacyjna dotyczyÅ‚a gÅ‚ównie tych terenów.
Problemy z szybkim wdrażaniem naszych rozwiÄ…zaÅ„ innowacyjnych sÄ… zwiÄ…zane z brakiem pieniÄ™dzy na innowacje w sektorze MÅšP oraz w gospodarstwach rolniczych. WystÄ™puje pod tym wzglÄ™dem duże zróżnicowanie regionalne w odsetku firm ponoszÄ…cych nakÅ‚ady na innowacje. Tylko okoÅ‚o 30 % firm jest w stanie przeznaczyć Å›rodki finansowe na ten cel. Lepsza sytuacja jest w firmach dużych (powyżej 250 pracowników), a najgorsza w maÅ‚ych, zatrudniajÄ…cych poniżej 50 osób. W polskich firmach Å›redniej wielkoÅ›ci wskaźnik innowacyjnoÅ›ci jest dwukrotnie niższy niż Å›rednio w krajach UE.
Ponieważ najmniej innowacyjne sÄ… przedsiÄ™biorstwa maÅ‚e i Å›rednie, one przede wszystkim i gospodarstwa rolnicze sÄ… obiektem naszych wdrożeÅ„. Wdrożenia IBMER u rozproszonych odbiorców, jakimi sÄ… gospodarstwa rolnicze, umożliwiÅ‚y w okresie transformacji efektywnÄ… modernizacjÄ™ produkcji. DotyczyÅ‚y one w dużym stopniu gospodarstw prowadzÄ…cych produkcjÄ™ zwierzÄ™cÄ…. Rozpropagowano nowe techniki utrzymania zwierzÄ…t oraz nowe formy budownictwa inwentarskiego w zakresie chowu Å›wiÅ„ i bydÅ‚a. Nasi specjaliÅ›ci eliminowali również błędy popeÅ‚niane przez specjalistyczne firmy zajmujÄ…ce siÄ™ instalacjÄ… i eksploatacjÄ… nowoczesnej aparatury udojowej. Eliminowano błędy nie tylko zagrażajÄ…ce czystoÅ›ci mleka, ale również zagrażajÄ…ce życiu i zdrowiu zwierzÄ…t. Przez ponad 10 lat przeszÅ‚o 200 serwisantów urzÄ…dzeÅ„ udojowych byÅ‚o przeszkolonych przez naszÄ… jednostkÄ™ i dziaÅ‚aÅ‚o na podstawie naszego upoważnienia, posÅ‚ugujÄ…c siÄ™ aparaturÄ… kontrolno-pomiarowÄ… sprawdzanÄ… okresowo w naszym laboratorium.