Recenzje (el)
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 450
W Wydawnictwie Iskry ukazała się biografia Witkacego autorstwa Przemysława Pawlaka.
Witkacy – Stanisław Ignacy Witkiewicz - należy do tych postaci polskiej kultury, których życie i twórczość – mimo wielu cennych a utraconych w czasie wojny dokumentów - są dość dobrze znane i opisane. Dość wspomnieć znakomitą Kronikę życia i twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza pod redakcją Janusza Deglera, Anny Micińskiej, Stefana Okołowicza i Tomasza Pawlaka, czy przebogate faktograficznie Listy do żony w opracowaniu Anny Micińskiej i Janusza Deglera – wszystkie wydane przez PIW.
Nie było jednak dotychczas biografii Witkacego, gdyż sami autorzy Kroniki życia i twórczości Witkacego uznali ją za quasi-biografię. Wydana zatem biografia pióra Przemysława Pawlaka jest uzupełnieniem dotychczasowych opracowań dotyczących Witkiewicza - syna i w odróżnieniu od wyżej wymienionej nie nosi charakteru naukowego. Jest to raczej opowieść o Witkacym we wszystkich aspektach jego życia, przefiltrowana przez przedstawiciela pokolenia patrzącego na wiele spraw poprzez cechy swojej epoki.
Choć autor opiera ją o solidne podstawy dokumentacyjne, interpretuje wiele spraw z dzisiejszego punktu widzenia, posługując się językiem współczesnym, nie charakterystycznym dla opracowań stricte naukowych. Zapewne takie ujęcie zachęca do czytania biografii bardziej niż te, w których autorzy posługują się rygorystycznym warsztatem, zwłaszcza iż postać Witkacego owiana skandalami towarzyskimi i artystycznymi budzi od dziesiątków lat zainteresowanie każdego pokolenia. Nie mamy przecież wielu polskich artystów tej miary co Witkacy.
Skandale nie stanowią jednak osnowy biografii – autor dość obszernie opisuje dzieciństwo i młodość bohatera, aby w opisie życia dorosłego już Witkacego wprowadzić czytelnika w istotę jego dzieł literackich i malarskich i nałożyć je na klimat i cechy epoki. Posługuje się tu licznymi cytatami z twórczości artysty i opinii o nim znanych mu osób. Dopełnieniem obrazu bohatera jest appendix, w którym zawarto mniej znane recenzje i oceny twórczości oraz odbioru osoby Witkacego w środowisku dziennikarskim i literackim.
Książka zawiera także kalendarium życia bohatera, bibliografię i przypisy oraz sporo ilustracji, pokazujących jak wielką pracę wykonał autor (świadectwem są zamieszczone podziękowania). Nie dziwi więc opinia prof. Janusza Deglera o niej, iż „jest to wyjątkowo udana próba ukazania skomplikowanej osobowości Stanisława Ignacego Witkiewicza jako jednostki nieprzeciętnej, prawdziwego Istnienia Poszczególnego. Jawi się on jako wszechstronny geniusz, a jednocześnie bohater niemal pozytywistyczny, morderczo pracowity, wymagający od siebie więcej niż od innych”.
Anna Leszkowska
Witkacy. Biografia, Przemysław Pawlak, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2025, s.559, cena 89,90 zł.
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 1574
Polska Akademia Nauk 1952 -1998. Zamierzenia i realizacja – to tytuł książki autorstwa prof. Leszka Kuźnickiego, wydanej nakładem własnym, w niedużym nakładzie, zatem trudnej do kupienia.
O historii PAN prof. Kuźnicki pisał zarówno w swojej Autobiografii, jak i w trzytomowym zbiorowym wydawnictwie z 2002 roku opisującym PAN, którego był współautorem. Jednym z powodów, dla którego jeszcze raz wraca do tego tematu są sprawy, o jakich nie pisał wcześniej – spojrzenie na osoby, które kierowały PAN, ale i potrzeba komentarzy, bez których wiele wydarzeń z obszaru nauki jest ciągle nieczytelnych. Książka jest tym samym dopełnieniem poprzednich wydawnictw wydanych z okazji 50-lecia Akademii.
Jak pisze, „Z każdego obszaru złożonej struktury Akademii zebrałem w ciągu mojego życia niemało obserwacji, którymi chciałbym się podzielić”. Na komentarze składają się w większości osobiste przeżycia i doświadczenia autora do 1998 roku, kiedy to przeszedł na emeryturę.
Drugim powodem napisania tej książki była potrzeba dania świadectwa prawdzie związanej z reformowaniem nauki w Polsce od 1955 roku, kiedy autor – jeszcze jako działacz ZNP – podjął pierwszą próbę naprawy organizacji nauki, przeciwstawiając się jej zabiedzeniu i sowietyzacji. „Nigdy nie byłem kontestatorem – pisze – a raczej zawsze człowiekiem czynu i swoje propozycje starałem się upowszechniać i wcielać w życie. Tak było również, kiedy przeciwstawiałem się, od drugiej połowy lat 70., degeneracji systemu i upadkowi etosu uczonego, kiedy w latach 80. pisałem o nauce w stanie kryzysu i na tym tle o roli i zadaniach PAN. Wreszcie z całą energią wystąpiłem w roku 1990 przeciwko poważnym błędom, które zostały zawarte w ustawie o Komitecie Badań Naukowych (1991)”.
Z racji zmieniającego się przez dziesiątki lat punktu obserwacji w miarę uzyskiwania stopni i tytułów naukowych oraz pełnionych funkcji, autor ma szerokie spojrzenie na obraz powojennych dziejów nauki w Polsce - jej wzloty i upadki, racjonalność podejmowanych decyzji oraz rolę określonych ludzi za te decyzje odpowiedzialnych.
W 15 rozdziałach zawarta jest więc geneza PAN, opis tworzenia struktury badawczej, kryzys 1956 roku i stanowiska, jakie w tamtym czasie zajmowali najwybitniejsi polscy uczeni. W przedstawieniu kolejnych okresów rozwoju PAN – zbieżnych z okresowymi „przełomami”, czyli zmianą władz PZPR i państwa – pokazane są stosunki, jakie łączyły Akademię z władzami, jak polityka wpływała na naukę i w jakiej mierze PAN była instytucją niezależną. A jak na naukowca przystało – wszystkie opinie są podbudowane dokumentami, cytatami z nich, pamiętnikami i wspomnieniami uczonych, w których nie brakuje informacji mało lub zupełnie nieznanych, bądź celowo pomijanych.
Książka ma też bogatą warstwę faktograficzną dotyczącą władz Akademii, wyników kolejnych wyborów, życiorysów uczonych sprawujących najwyższe funkcje w PAN.
W jej zakończeniu Autor dzieli się refleksją na temat półwiecza PAN i konstatuje, że „każda władza próbowała zawłaszczyć Akademię dla swoich celów politycznych”. Środowisko naukowe na szczęście „robiło swoje”, tzn. dobrą naukę, czego owoce widać w rankingach do dzisiaj.(al.)
Polska Akademia Nauk 1952 -1998. Zamierzenia i realizacja, Leszek Kuźnicki, Wydawnictwo Retro-Art, Warszawa 2018, s.131