Recenzje (el)

Autor: al

Opublikowano: 29 wrzesień 2012

Odsłon: 3895

Wydawnictwo W.A.B., dzięki któremu mamy możliwość zapoznania się z twórczością znakomitej pisarki austriackiej, laureatki Nagrody Nobla w 2004 roku – Elfriede Jelinek (opublikowało 7 najważniejszych jej powieści i pięć utworów scenicznych), tym razem wydało zbiór jej esejów pt. Moja sztuka protestu.

Tom esejów i przemówień przygotowały panie Agnieszka Jezierska i Monika Szczepaniak, a autorami przekładów są Karolina Bikont, Marek Cieszkowski, Agnieszka Jezierska, Elżbieta Kalinowska, Tomasz Ososiński, Artur Pełka, Monika Szczepaniak. Lucyna Wille i Anna Wołkowicz.

Eseje i przemówienia, jakie znalazły się w tomie zebrano w cztery działy: Język i myślenie, Teatr, Portrety oraz Historia i społeczeństwo. Poprzedzono je obszernym wstępem obu redaktorek, będącym analizą twórczości pisarki i jej stosunku do zjawisk w życiu społecznym, wzbogaconym licznymi i obszernymi przypisami. Zadbano też o podanie źródeł oraz indeksu nazwisk na końcu książki.

O twórczości Elfriede Jelinek napisano już wiele, o jej intelektualnej i politycznej swadzie, niezależnym myśleniu i postawie twórczej oraz społecznej – także. O walorach jej eseistyki możemy przeczytać w przedmowie do tomu autorstwa obu redaktorek. „Eseje Elfriede Jelinek charakteryzują się wysokim stopniem literackości i stanowią udane połączenie artystycznej autonomii z zaangażowaniem politycznym. Przełamują myślowe i językowe tabu, wykraczają poza horyzont oczekiwań, wprowadzają intelektualny ferment. Zapraszają do namysłu nad kondycją jednostek i społeczeństw. Pisarka demonstruje eseizm najwyższej próbny – jako formę sztuki protestu o charakterze analitycznym i polemicznym, formę, której najbardziej wewnętrznym przejawem jest - jak pisał Adorno - „kacerstwo”: „Przez uchybienie ortodoksji myśli uwidacznia [się] w rzeczy to, czego uchronienie przed wzrokiem było tajemnie jej obiektywnym celem”.(al)

Moja sztuka protestu. Eseje i przemówienia, Elfriede Jelinek, W.A.B., Warszawa 2012, s. 339, cena 49,90

Autor: al

Opublikowano: 29 lipiec 2012

Odsłon: 2983

Mołdawscy Csángó a Rusini karpaccy (1867 – 1947). Problemy rozwoju tożsamości zbiorowej w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku - to tytuł książki Agnieszki Barszczewskiej wydanej przez Wydawnictwo TRIO wspólnie z Collegium Civitas.

Książka jest interdyscyplinarnym, łączącym w sobie elementy historii, antropologii kultury oraz socjologii, studium porównawczym dwóch grup etnicznych Europy Środkowo-Wschodniej: Mołdawskich Csángó oraz Rusinów Karpackich.

Autorka próbuje w niej odpowiedzieć na pytanie, jakie czynniki umożliwiają małym grupom w fazie przednarodowej oprzeć się całkowitej asymilacji z narodami dominującymi, oraz - czy grupy te pod koniec objętego badaniami okresu można zaklasyfikować jako narody, czy jako grupy etniczne.

Można by rzec – pisze Agnieszka Barszczewska – że kształtowanie się narodów określanych mianem „współczesnych” czy „nowoczesnych” oraz współcześnie rozumianych państw narodowych w Europie Środkowo-Wschodniej przypada na drugą połowę XIX i początek XX wieku. Wówczas to, pod wpływem obejmującego literaturę, sztuki piękne czy muzykę romantyzmu, odkryte na nowo przez pisarzy i artystów kultury dzisiejszych Węgier, Rumunii, Ukrainy, Polski, Czech i Słowacji zaczęły rozkwitać oraz być zauważane nie tylko w świadomości członków kształtujących się narodów, ale także na arenie międzynarodowej./.../
Innymi słowy, oparte na ciągłości historycznej oraz elementach mitu i symbolu dziewiętnastowieczne „przebudzenie” wśród narodowości Europy Środkowo-Wschodniej zaowocowało powstaniem współcześnie istniejących narodów i państw narodowych.

Jednak nie wszystkie środkowo i wschodnioeuropejskie grupy etniczne czy wspólnoty kulturowe i wyznaniowe istnieją dziś jako suwerenne, zajmujące określone granicami niepodległe państwa. Niektóre z nich, mimo wyraźniej odrębności od narodów dominujących na zamieszkałym przez nie obszarze, albo nie zdołały zaistnieć jako suwerenne narody, albo w ogóle nie aspirowały do potwierdzenia własnej odrębności na płaszczyźnie politycznej./.../

Przykład mołdawskich Csángó i Rusinów karpackich wskazuje, że początkowo podobne pod wieloma względami społeczeństwa z różnych przyczyn mogą rozwinąć się w różnych kierunkach. W przypadku tych grup różnica ta widoczna jest także dziś – podczas gdy Rusini prezentują „quasi-narodową” formę tożsamości zbiorowej /.../, mołdawscy Csángó /.../ w dalszym ciągu jako grupa pozostają na poziomie tożsamości „przednarodowej” czy „lokalnej”.

Wśród Csángó zatem przemiany tożsamości przebiegały bardzo powoli, a w latach czterdziestych XX wieku ich zbiorowe samookreślenia miały wyłącznie charakter religijny. Jak pisze o książce Aron Petneki, kwestia Csángó znana jest właśnie ze względu na problemy, jakie napotykali w związku ze stosowaniem węgierskiego jako języka liturgicznego. Sprawa ta po dziś dzień ciąży na stosunkach węgiersko - watykańskich i węgiersko - rumuńskich.

Rusini natomiast - obecnie obywatele Ukrainy (na terenie Węgier żyje tylko ich garstka) - mieli aspiracje polityczne i wykazywali pewną aktywność w dziedzinie polityki, choć nie tak intensywną, żeby można ich było uznać za naród. Wpływ na ich świadomość i tożsamość narodową - poza sposobem ich traktowania (niemal zawsze przedmiotowo) – miała zmienność przynależności państwowej tego obszaru w XX wieku. (al)

Mołdawscy Csángó a Rusini karpaccy (1867 – 1947). Problemy rozwoju tożsamości zbiorowej w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, Agnieszka Barszczewska, Wydawnictwo TRIO i Collegium Civitas, Warszawa 2012, s. 390, cena 48 zł.

Autor: tm

Opublikowano: 29 październik 2013

Odsłon: 6003

 Patricia S. Churchland jest autorką wydanej przez Copernicus Center Press książki pt. Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności.

Skąd się bierze moralność? Czy jej źródeł można poszukiwać w biologii? Jaką rolę odgrywa mózg w kształtowaniu naszych postaw moralnych? Czy moralność jest czymś specyficznie ludzkim? – oto pytania, na które można znaleźć odpowiedź podczas lektury tej książki.

Moralność mózgu – jak piszą we wstępie tłumacze Mateusz Hohol i Natalia Marek – odczytywać można jako część szerszego projektu badań nad naturą człowieka. Książka ta wpisuje się w powiązane ze sobą ściśle, co najmniej trzy ciekawe i istotne nurty badawcze: kogniwistykę, neurofilozofię oraz naturalistyczne podejście do etyki i moralności.

Kogniwistyka – interdyscyplinarna perspektywa badawcza, uwzględniająca osiągnięcia neuronauki, psychologii, informatyki, antropologii i filozofii – wytyczyła sobie za cel zbadanie i zrozumienie umysłu oraz poznania.
Z kolei neurofilozofia - wg autorki  - „koncentruje się na problemach znajdujących się na skrzyżowaniu zieleniejącej się neuronauki i siwiejącej filozofii”. Neurofilozofia  jest najbardziej owocną perspektywą uprawiania filozofii w ogóle, gdyż polega z jednej strony na metodycznym wykorzystywaniu przez filozofów osiągnięć neuronauki, a z drugiej – na stosowaniu tych osiągnięć w rozwiązywaniu tradycyjnych problemów filozoficznych, takich jak np. moralność.

W swoich badaniach Churchland nie poprzestaje na opisie mechanizmów moralnych, ale podejmuje również kwestie normatywne. Przekonuje, że dla każdego z nas podstawowym organem doradczym jest mózg, osadzony jednak w określonych praktykach kulturowych. Podejmowane przez mózg decyzje o charakterze moralnym są rezultatem procesów uczenia się, uspołecznienia czy odczytywania stanów mentalnych innych osób. Podejmując trudne decyzje moralne, powinniśmy więc – zdaniem autorki – zaufać kształtowanemu w trakcie filo- i ontogenezy mózgowi, a nie bezwyjątkowym regułom i nakazom. A w dociekaniach nad naturą moralności – zaufać neuronauce, ewolucjonizmowi czy psychologii.

Zagadnienia omawiane w książce, autorka zamknęła w 8 rozdziałach, dopełnionych bogatą bibliografią oraz indeksem.(tm)

 

Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności.

Patricia S. Churchland,  Copernicus Center Press, Kraków2013, s.366, cena 49,90 zł

 

Autor: al

Opublikowano: 25 lipiec 2016

Odsłon: 2490

Wydawnictwo Copernicus Center Press wydało książkę  Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów, której autorami są: Temple Grandin oraz Richard Panek, a którą przetłumaczył Krzysztof Mazurek.

Autyzm to zapewne choroba współczesności, stąd ciągle mało o niej wiemy. To zaburzenie rozwojowe próbowało się diagnozować przy pomocy różnych metod, dzisiaj – przy pomocy systemu profilowania zwanego DSM, opisanego w podręczniku diagnostyki i statystyki zaburzeń psychicznych, w dodatku zmieniającego się z każdym jego nowym wydaniem. Przed uznaniem tego systemu za jedyny wiarygodny w ocenie stanu dziecka przestrzega autorka książki, która sama jest osobą autystyczną i na sobie doświadczyła zmieniające się metody leczenia tego zaburzenia (więc dobrze wie, o czym pisze).
 

„Autyzm, depresja i inne zaburzenia mieszczą się na kontinuum, od normalności do anormalności – pisze Temple Grandin we Wstępie. - Dlatego właśnie za najwyższy priorytet w badaniach nad autyzmem przyjęłam trafność diagnozy i poprawę terapii ukierunkowanej na problemy sensoryczne, które dla niektórych osób z autyzmem mogą być całkowicie wyniszczające”.
 

Diagnoza autyzmu, która pojawiła się w 1943 roku nie wyjaśniała podłoża zjawiska. Początkowo sądzono, że wynika on z uszkodzenia mózgu, ale po 10 latach przyczyn zaczęto szukać w zaburzeniach psychicznych, także obwiniano za jego wystąpienie obsesyjne zachowania  rodziców, by dojść do wniosku, iż może jest ona przekazywana genetycznie. Diagnostyka autyzmu ulegała więc zmianom w zależności od rozwoju neurobiologii, psychiatrii (w szczególności psychoanalizy), psychologii, czy genetyki, a nawet farmakoterapii, która pozwalała znosić objawy tej choroby bez zagłębiania się w jej istotę.

Od innej strony zajęto się autyzmem w latach 90. - rozpoczęto jego różnicowanie diagnostyczne i zauważono, że część dzieci ma łagodniejsze objawy zaburzeń rozwoju niż inne autystyczne. Tak wyodrębniono zespół Aspergera, a jednocześnie rozpowszechniono metody diagnostyki dzieci z zaburzeniami rozwoju i upowszechniono wiedzę z tego zakresu.

Jednak ponad 70-letnie poszukiwania przyczyn tych zaburzeń rozwojowych nie przyniosły dokładnej odpowiedzi skąd się autyzm bierze. Przypuszcza się, że mają nań wpływ czynniki środowiskowe – nie tylko w znaczeniu zanieczyszczenia środowiska, ale i stylu życia, np. leków we krwi matki, wieku ojca, czy wagi matki podczas ciąży. Faktem jest, że liczba diagnoz autyzmu rośnie i to szybko – w USA między 2006 a 2012 rokiem wzrost ten wyniósł 70%.

Jak zatem można sobie radzić z autyzmem, skoro nie umiemy go wyeliminować z życia? O tym właśnie traktuje książka Temple Grandin, która opisała swoje kilkudziesięcioletnie zmagania z chorobą, stając się specjalistką od tego rodzaju zaburzeń rozwojowych.
Książka uczy – podając na licznych przykładach – jak rozpoznać zaburzenie i jak je minimalizować oraz obracać na własną korzyść. Napisana w sposób niezwykle przystępny, wręcz gawędziarski, pokazuje też jak funkcjonuje mózg osób z tym upośledzeniem, w jaki sposób takie osoby myślą. Jest więc podręcznikiem nie tylko dla osób autystycznych, ich rodziców, terapeutów i lekarzy, ale i dla każdego, kto chce zrozumieć Innego, czyli podręcznikiem tolerancji.(al.)

 

 

Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów, Temple Grandin, Richard Panek, Wydawnictwo Copernicus Center Press, Kraków 2016, s. 294, cena 49,90 ( w tym VAT)