Fundacja Oratio Recta w 2021 roku wydała trzy tomy pism prof. Andrzeja Walickiego, jednego z najwybitniejszych polskich historyków idei. Choć wszystkie zatytułowane są PRL i skok do neoliberalizmu, każdy z nich (co zostało zaznaczone w podtytułach) dotyczy różnych zagadnień, nie odnoszących się wprost do zdarzeń w ujęciu chronologicznym historii Polski tego okresu.
W tomie pierwszym Andrzej Walicki - o Polsce inaczej znalazły się rozważania dotyczące gen. Wojciecha Jaruzelskiego, Solidarności i zdrady elit; natomiast w trzecim (Dzieło Andrzeja Walickiego) – teksty odnoszące się do fałszowania historii, liberalizmu i nacjonalizmu oraz niegodziwości III RP.
Omawiany poniżej tom drugi pod redakcją Joanny Schiller-Walickiej i Pawła Dybicza dotyczy rozważań nad antykomunizmem i porachunków inteligenckich. Na tom składają się eseje, wystąpienia kongresowe, polemiki, artykuły i wywiady, a także fragmenty Dziennika z lat 1997 – 2016.
We wstępie do książki Jarosław Dobrzański, znawca twórczości Andrzeja Walickiego, wskazuje, iż zamieszczone w tym tomie teksty historyka i filozofa charakteryzuje szczególny rodzaj ciekawości poznawczej. Walicki zadaje w nich pytania dotyczące zjawisk uważanych za dobrze rozpoznane i wyjaśnione, w których kwestionuje utrwalone, „poprawne” werdykty, dowodząc, iż ta rzekoma ich prawdziwość to w rzeczywistości grupowy konformizm i koniunkturalizm. Wątkiem, jaki się w tym tomie przewija – pisze Dobrzański – jest konfrontowanie rzeczywistości PRL z realiami Polski po 89 roku. Walicki podważa tu przyjęte powszechnie uproszczone wartościowania, sprzeciwia się czarno-białym ocenom w odniesieniu do PRL i III RP oraz zastanawia, dlaczego elity polityczne tak bezrefleksyjnie i nagle odeszły od realnego socjalizmu i przeszły bezkrytycznie w neoliberalizm. Ponadto, czy możliwy jest w Polsce liberalizm lewicowy i czym on winien się cechować?
Analizuje też ten ideowy zwrot w sferze języka, co widać np. w polskim dyskursie politycznym, w którym dominuje termin antykomunizm, choć komunistów ci u nas tylu, co kot napłakał. Dlaczego więc z taką nienawiścią i zaciekłością zwalcza się nawet samo pojęcie komunizmu? Skąd się też wziął używany w znaczeniu obraźliwym termin „postkomuniści”, skoro nie wiadomo co on oznacza? Stawia też obrazoburcze pytania w rodzaju: czy Polska jest państwem demokratycznym?
Walicki, który uważał się za spadkobiercę tradycji ideowych polskiej i rosyjskiej inteligencji, rozumiał lewicowość inaczej niż to widzimy dzisiaj u tzw. lewicy „kawiorowej”, neoliberalnej. Dla filozofa była ona niezgodą na przemoc ekonomiczną, wyzysk i drastyczne nierówności społeczne. Swój „katechizm” wartości zawarł w publikowanym tomie Dzienniku – zapiskach z 2008 roku.
Z takiej postawy wynika też krytyczna ocena elit postsolidarnościowych, jaką zawarł w swoich rozważaniach oraz trudne pytania stawiane współczesnej inteligencji: jaką rolę pełniła i pełni podczas zmiany ustrojowej? Czy właściwie rozumie swoje powołanie? Czy traktowanie przez nią PRL jako „czarnej dziury” jest uczciwe intelektualnie i etyczne?
Lektura tekstów Andrzeja Walickiego jest lekturą niezwykle zajmującą i inspirującą, nie tylko z racji aktualności problematyki, tematów, jakie nas żywo obchodzą. Jej szczególnie cenną wartością jest niekonformistyczne podejście i naukowa uczciwość w badaniu zagadnień ideowych najnowszej historii Polski. Także przystępność, bo choć teksty Andrzeja Walickiego należą do tych, które zawierają duży ładunek intelektualny, ich lektura jest zrozumiała dla każdego, co wynika nie tylko z lekkości wypowiedzi i żelaznej jej logiki, ale i dyscypliny językowej filozofa. Studiowanie myśli Andrzeja Walickiego ułatwia też dobór różnorodnych form publicystycznych uprawianych przez uczonego: eseju, artykułu, wywiadu, notatek.(al.)
PRL i skok do neoliberalizmu. Antykomunizm zamiast wolności. Porachunki inteligenckie, Andrzej Walicki, Fundacja Oratio Recta, Warszawa 2021, s. 418.