W siódmą rocznicę ustanowienia przez ONZ Międzynarodowego Dnia Kobiet Wiejskich Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN zorganizował 15. 10.14 konferencję naukową pn. Warunki życia i aktywność kobiet na terenach wiejskich w Polsce.
Jej celem było przedstawienie warunków życia współczesnych mieszkanek polskiej wsi oraz wskazanie najbardziej dotkliwych problemów je nurtujących. Celem równoległym było stworzenie forum dyskusyjnego, na którym spotkają się dwa środowiska; naukowe oraz instytucji i organizacji, działających na rzecz identyfikacji i rozwiązywania problemów kobiet wiejskich.
W Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN przez wiele lat badano warunki życia i problemy mieszkanek polskiej wsi; większością z nich kierowała prof. Barbara Tryfan. Obecnie Instytut chce powrócić do tej zmarginalizowanej w ostatnich latach tematyki badawczej i zainicjować naukową debatę dotyczącą spraw kobiet wiejskich.
Zwłaszcza, że wskutek zmian społeczno-gospodarczych na polskiej wsi warunki życia mieszkających tam kobiet ulegają sporym przeobrażeniom. Coraz częściej podejmują one nowe zadania, obciążone są nowymi obowiązkami, zmieniają się ich życiowe oczekiwania i aspiracje.
Jak wykazywano w większości referatów, kobiety na wsi – mimo znacznie lepszego niż mężczyźni wykształcenia i ustawowo równych praw – w praktyce ciągle są dyskryminowane. Państwo nie wyrównuje na tym polu szans obu płci, choć niewątpliwie na przestrzeni dziesięcioleci widać postęp. Jest on jednak zbyt wolny – mimo zbawiennego wpływu wielu regulacji, jakie przyszły do nas wraz z wstąpieniem do UE.
Polska plasuje się na końcu w europejskim rankingu obejmującym instytucjonalną opiekę nad dziećmi – aż 40% polskich dzieci powyżej 3 lat wychowuje się w domu, co się przekłada także na niską aktywność kobiet w życiu społecznym. (prof. Janina Sawicka, SGGW).
Z badań dr Katarzyny Zajdy (IS UŁ ) wynika, że udział kobiet wiejskich w lokalnych grupach działania (będących często trampoliną do władz samorządowych czy politycznych) jest mniejszy niż mężczyzn. Kobiety mniej też interesują się polityką, choć są ciekawe wyjątki. Badania przeprowadzano na niezbyt dużej reprezentacji, ale na tle 57% kobiet nie zainteresowanych polityką, w dwóch bardzo różnych województwach – wielkopolskim i podkarpackim - niezainteresowanych w ogóle tą sferą było zaledwie 0,8% badanych kobiet. A to by oznaczało upadek stereotypu kobiety wiejskiej jako gospodyni domowej, zajętej wyłącznie gospodarstwem i rodziną.
Jeszcze ciekawsze badania aktywności społecznej i politycznej kobiet przedstawiła dr Ilona Matysiak (IS APS ), która zbadała kobiety sołtyski. Funkcje tę pełnią na wsiach w dużej mierze kobiety, co można tłumaczyć jej społecznym charakterem (sołtys nie otrzymuje wynagrodzenia, nie ma też prawa głosu na sesjach rady gminy, gdyż jest organem wykonawczym sołectwa – jednostki pomocniczej gminy). Tam natomiast, gdzie nie ma pieniędzy, tam i nie ma mężczyzn. Funkcja sołtysa szybko się w Polsce feminizuje (w 2013 r. – sołtyski stanowiły 35,5% ogółu sołtysów), a sołtyskami zostają kobiety głównie z tego powodu, że jest to jedyna im dostępna na wsi możliwość działania społecznego, wyjścia poza tradycyjne role, funkcja umożliwiająca zaspokojenie ambicji zawodowych i społecznych. Mimo marginalizacji tej funkcji (nie zapewnia dostępu do rzadkich dóbr), kobiety sprawujące urząd sołtysa nabywają kompetencji, które mogą im pomóc w dalszym rozwoju na gruncie społecznym czy politycznym.
O roli kobiet w rolnictwie i na obszarach wiejskich najpełniej mówiły dane z szerokich badań ankietowych przedstawionych przez prof. IERiGŻ-PIB Agnieszkę Wrzochalską. Wynika z nich, że od roku 2000 do roku 2012 liczba kobiet na obszarach wiejskich wzrosła o około 280 tys. Powiększa się liczebnie zbiorowość osób po 70 roku życia, w tym szczególnie liczba osób powyżej 80 lat. W roku 2012 takich kobiet na obszarach wiejskich było. 400,1 tys. , a dwa lata wcześniej - 232,6 tys.
I choć prelegentka o tym nie mówiła, (koncentrowała się na wykształceniu ludności na obszarach wiejskich i charakterystyce gospodarstw kierowanych przez kobiety oraz ocenie ich sytuacji), sytuacja ta stwarza coraz większe problemy dotyczące opieki nad ludźmi starymi na wsi, ale i patrząc przyszłościowo – uwidacznia konieczność poprawy trudniejszego niż w mieście bytowania kobiet na wsi. Dla nich – jak wykazują badania – najważniejsze jest znalezienie pracy zarobkowej, dostęp do opieki medycznej, dobra komunikacja publiczna, dostępna sieć handlowo-usługowa i instytucjonalna opieka nad dziećmi.
Te realia są jednak zupełnie pomijane w kształtowaniu wizerunku kobiety żyjącej na wsi. Jak przedstawiała dr Beata Łaciak (UW) w wystąpieniu dotyczącym serialowych wizerunków kobiet wiejskich, w mediach ciągle króluje stereotypowy obraz wsi: sielskiej-anielskiej, gdzie kobiety usługują innym - zajmują się gotowaniem księżom, sprzątaniem i wychowywaniem dzieci. W żadnym z seriali – nawet w jedynym feministycznym „Ranczu” – żadna z kobiet nie jest właścicielką gospodarstwa rolnego. Rzadko bohaterkami są kobiety sprawujące jakieś funkcje społeczne czy polityczne, regułą prawie jest ich wielka religijność i hołdowanie zabobonom. Kreowanie takiego wizerunku wiejskich kobiet przez autorów scenariuszy być może wynika z faktu, że żaden z nich nie mieszka na wsi, stąd jej obraz mają skrzywiony.
Druga część konferencji dotyczyła praktycznego aspektu aktywności kobiet wiejskich, opisu podejmowanych przez nie i dla nich działań. Dr Katarzyna Górniak (WAiNS PW) mówiła o społecznych wyobrażeniach wiejskich kobiet w sytuacji ubóstwa, dr Magdalena Gajewska (WNS UG) przedstawiała informacje o praktykach położniczych na wsi, Elżbieta Karnafel-Wyka (MRiRW) pokazywała inicjatywy ministerstwa sprzyjające mobilności zawodowej kobiet wiejskich, natomiast praktykę życia kobiet na wsi opisywały: Bernadetta Niemczyk -przewodnicząca Rady Krajowej Kół Gospodyń Wiejskich oraz Zofia Stankiewicz z Rady ds. Kobiet i Rodzin z Obszarów Wiejskich przy Krajowej Radzie Izb Rolniczych.
Jak zapowiedzieli organizatorzy tej konferencji, ich zamierzeniem jest, aby stała się ona punktem wyjścia do debaty, w jaki sposób można w realny sposób wpływać na poprawę warunków pracy i życia kobiet wiejskich. Kolejne konferencje poświęcone sprawom kobiet wiejskich będą obywać się w IRWiR PAN cyklicznie, stając się platformą dyskusyjną konkretnych zagadnień, takich jak rynek pracy, zdrowie, problemy kobiet kierujących gospodarstwami rolnymi, aktywność kulturalna i inne. (al.)