banner

Porozumienie podpisane 18.02.2011 między nowo powstałym Centrum Badań nad Historią i Kulturą Basenu Morza Śródziemnego i Europy Południowo-Wschodniej im. prof. Waldemara Cerana (Ceraneum) a dyrekcją Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego zainicjowało utworzenie specjalistycznej kolekcji książek, która miała stanowić integralną, a zarazem wyraźnie wyodrębnioną część zasobów bibliotecznych BUŁ.
Księgozbiór z założenia miał składać się głównie z prac poświęconych późnemu antykowi, Bizancjum i światu prawosławnemu, przede wszystkim słowiańskiemu, aż do początków epoki nowożytnej. Taki rozkład akcentów wynikał z faktu powstania Ceraneum jako rezultatu bliskiej współpracy dwóch środowisk naukowych związanych z UŁ, mianowicie bizantynistów i slawistów.

Unikatowa kolekcja

Rdzeniem nowego księgozbioru był dar rodziny Ceranów, która przekazała Uniwersytetowi Łódzkiemu blisko trzy tysiące woluminów. Stanowiły one unikatowy zbiór z zakresu studiów bizantynologicznych i slawistycznych, należących do patrona centrum i będących za jego życia wyposażeniem podręcznego warsztatu naukowego, na podstawie którego powstała, m.in., dwutomowa Historia i bibliografia rozumowana bizantynologii polskiej (1800–1998). Kolekcja Ceraneum została bardzo szybko wzbogacona nieco mniejszym objętościowo księgozbiorem prof. Tadeusza Wasilewskiego, polskiego historyka Bizancjum i krajów bałkańskich, oferującym liczne monografie i czasopisma starożytnicze, bizantynologiczne i bałkanistyczne.

Rozwój Centrum Ceraneum, możliwy dzięki kolejnym grantom, wpływał również na wzbogacanie księgozbioru, np. o monumentalne wydanie rosyjskiej Encyklopedii prawosławnej; edycje źródeł, akta kongresów, publikacje pracowników UŁ i inne, także dary od prywatnych darczyńców, na ogół będących członkami Ceraneum. Do wzbogacenia kolekcji przyczynili się, m.in. prof. Hana Gladkova z Pragi, prof. Marcello Garzaniti z Florencji, prof. Eliza Małek, prof. Aleksander Naumow, Katarzyna Daniek. Wspomnieć należy także o instytucjach, m.in., Centrum Badań Cyrylo-Metodejskich Bułgarskiej Akademii Nauk w Sofii, Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w Petersburgu, Papieskim Instytutucie Wschodnim w Rzymie.
Nie można też pominąć drogi oficjalnej wymiany, np. formalnego porozumienia z Biblioteką Główną Nami Jafet Memorial Library Uniwersytetu Amerykańskiego w Bejrucie, podobnie z Biblioteką Nauk Humanistycznych Bibliothèque Ulm – Lettres et Sciences humaines École Normale Supérieure w Paryżu oraz innych umów.
Wiele tytułów udało się nabyć również dzięki funduszom Biblioteki UŁ.

Zakupy poczynione ze środków NCN na realizację dwóch kolejnych projektów badawczych "Recepcja piśmiennictwa oraz literatury ludowej kręgu Slavia Orthodoxa w Polsce – historia i bibliografia twórczości przekładowej", a także "Bizancjum i Arabowie. Spotkanie cywilizacji VI – VIII w." w połączeniu z napływem kolejnych pozycji wydawniczych wymagały utworzenia nowych działów tematycznych i zmiany pomieszczenia bibliotecznego na większe (2016). Księgozbiór obejmuje bowiem zarówno prace z zakresu bizantynologii, jak i paleoslawistyki.

Cenne dary

Istotnym krokiem milowym w rozwoju kolekcji były w latach 2018–2019 trzy duże dary. Chronologicznie pierwszym był prywatny księgozbiór ofiarowany przez prof. Franza Tinnefelda z Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium, stanowiący cenną kolekcją 890 woluminów poświęconych głównie historii Bizancjum i historii średniowiecznej. Dzięki ks. prof. Markowi Starowieyskiemu i dyrekcji Biblioteki Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego św. Jana Chrzciciela w Warszawie, Centrum otrzymało 464 woluminy dotyczące głównie dziejów Kościoła i tematyki religijnej.
W roku 2019 do Ceraneum trafił kolejny dar, 120 książek od prof. Johna Wilkinsa z Uniwersytetu w Exeter - m.in., przekłady i edycje starożytnych i średniowiecznych autorów, opracowania dotyczące kulinariów, żywności i medycyny w antyku; tematyki cieszącej się szczególnym zainteresowaniem części ceranejskich badaczy. Pod koniec roku 2020 księgozbiór liczył ok. 6250 woluminów, a na włączenie do niego czekało kolejnych kilkaset tytułów.

Digitalizacja zbiorów

Kolejnym krokiem rozwoju były starania o udostępnienie zasobów cyfrowych odpowiadających tematycznie profilowi placówki. I tak, w ósmym roku działania Ceraneum, dzięki finansowemu wsparciu uniwersyteckich wydziałów: Prawa i Administracji oraz Filozoficzno-Historycznego i Filologicznego, a także BUŁ, uruchomiono odnawiany do dziś dostęp do najnowszych wersji baz tekstowych Loeb Classical Library i Thesaurus Linguae Graecae.
Obie mają fundamentalne znaczenie w badaniach prowadzonych w Ceraneum i warto je bliżej przedstawić.

Loeb Classical Library jest biblioteką cyfrową, dającą za pośrednictwem Internetu pełny dostęp do ponad 500 tomów greckich i łacińskich źródeł, pochodzących w lwiej części z okresu antyku. Publikowane przez Uniwersytet Harvarda w wersji papierowej, od ponad stu lat w charakterystycznych zielonych (źródła greckie) i czerwonych (źródła łacińskie) okładkach, teksty wraz z ich przekładami na język angielski są doskonale znane i rozpoznawalne w środowisku osób zainteresowanych historią i kulturą starożytną. Czytelnik odnajdzie wśród nich nie tylko najsłynniejsze, często wręcz pomnikowe i ponadczasowe dzieła myśli antycznej. Na kolekcję Loeba składają się teksty o charakterze filozoficznym, teologicznym, historiograficznym, medycznym, botanicznym, agronomicznym, polemologicznym, prawnym, poza tym encyklopedie, wreszcie zabytki epistemologii, poezji i dramatu, stanowiące skarbnicę kilkunastu wieków europejskiej kultury literackiej.
Kolekcja Loeba jest przy tym bilingwiczna, a przez to przystępna dla współczesnego czytelnika, który, pozbawiony często gruntownej znajomości greki i łaciny, ma możliwość w wygodny sposób porównywać teksty w języku oryginału ze wspomnianymi już angielskimi przekładami zamieszczanymi na sąsiadujących ze sobą stronach.
Niestety, wielka nie tylko pod względem założeń przyświecających jej pomysłodawcom i twórcom, ale też z racji swoich rozmiarów, drukowana kolekcja Loeba nie jest w Polsce w całości powszechnie dostępna na wyciągnięcie czytelniczej ręki; nawet w bibliotekach uniwersyteckich, a próba skompletowania całości stanowiłaby bardzo poważne przedsięwzięcie. Stąd olbrzymim udogodnieniem dla zainteresowanych nią osób jest odpłatne udostępnienie przez amerykańskiego wydawcę jej w pełni zdigitalizowanej wersji.

Druga z baz pozyskanych przez Ceraneum to Thesaurus Linguae Grecae (TLG), niesłychanie wygodne i przydatne narzędzie do pracy naukowej przede wszystkim dla historyków zajmujących się starożytnością i dziejami Bizancjum, a także dla filologów.
Tworzona od lat siedemdziesiątych XX w. na Uniwersytecie Kalifornijskim, TLG zrodziła się z idei pełnego zdigitalizowania wszystkich tekstów powstałych w języku greckim od czasów Homera po kres istnienia Cesarstwa Bizantyńskiego. Ten niesłychanie ambitny i nowatorski w owym czasie projekt jest systematycznie rozbudowywany a poszerzana ciągle kolekcja dostępna w Internecie. A zatem setki autorów i jeszcze więcej w pełni dostępnych dzieł – oto, czym jawi się skromny na pierwszy rzut oka Tezaurus, który ma wiele funkcji znacznie ułatwiających i przyspieszających pracę z nimi.

Wymarzone miejsce pracy

Uzyskanie przez Ceraneum subskrypcji obu wspomnianych wcześniej baz czyni Centrum wymarzonym miejscem do pracy dla osób, które potrzebują zagłębić się w lekturę źródeł do dziejów i kultury starożytnego oraz średniowiecznego świata Greków, Rzymian i Bizantyńczyków, a także – na dalszych etapach badań – Słowian. Obok specjalistów prowadzących zaawansowane badania i poruszających się swobodnie po meandrach greki i łaciny, mogą to być również doktoranci i studenci czy w ogóle osoby mniej obeznane w zawiłościach obu języków z racji przekładów dostępnych w kolekcji Loeba i użytecznych słowników w TLG. Natomiast czytelnik spragniony kontaktu z tradycyjną wersją książki ma na wyciągnięcie ręki zawartość kilkunastu działów tematycznych, które na pewną zaskoczą go niejednym tytułem, niedostępnym w formie zdigitalizowanej.
Jakie będą dalsze kierunki rozwoju Ceraneum – zależy w głównej mierze od potrzeb czytelników, jednak wydaje się, że Centrum będzie się starało godzić tradycję z nowoczesnością i rozsądnie zapewniać zarówno dostęp do nowych baz, jak i realizować przemyślane zakupy wydawnictw tradycyjnych.
Karolina Krzeszewska
Krzysztof Jagusiak